Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
338 
хусусиятларни кўрсаткичи бонитировка коеффистиенти жадвалларида 
келтирилган.Ҳар бир тупроқ хилини якуний бонитет бали дастлабки бални 
шкала буйича бонитировка коеффисентига кетмаЫкет кўпайтириш орқали 
амалга оширилади.
Тупроқни бонитировка қайдномаси 
№/№ 
тупроқ 
тури 
Тупро
қни 
номи 
База 
шкаласи 
бўйича 
баллар 
Бонитировка 
коеффисентлари 
майдон 
(гектар) 
Бонитетни 
якуний бали 
1 
2 
3 
4 
Ерларни баҳолаш ишлари малакаси шуни кўрсатадики, тупқроқни 
бонитировка қилиш ҳар бир алоҳида ҳолатда чегараланган миқдордаги 
бонитировка коеффисентларини (3 тадан ошмаслиги керак) ишлатиш 
мақсадга мувофиқдир. Кўп миқдорда коеффисентларни ишлатиш, айниқса 
тенгланиш ва ифодаланиш хусусиятлари ноқонуний равишда тупроқни 
баҳолаш 
балларини 
пасайтиради. 
Коррелястия 
ва 
детерминастия 
коеффисенти ўлчамлари бўйича қуйидагича белгиланди. 

тоғ олди ва тоғ ости текисликларда тупроқ ҳосилдорлигини тўғри 
баҳолаш учун ювилиб кетиш ѐки ювилиб тўпланиши коеффисенти 
этарлидир. Оч тусли бўз тупроқларда буларга шўрланиш даражаси 
коеффисенти қўшилади; 

бўз тупроқ минтақасидаги гидроморф тупроқларни баҳолаш учун 
гумус миқдорини, гумусли қаватини қалинлигини ѐки шағал қатламини 
жойланиш чуқури коеффисенти этади. Шагал қавати тупроқ юзасидан 70 
см чуқурликда жойлашса, у ҳолда тупроқларни баҳолашда факат гумусли 
қатлам қалинлиги коеффисенти қўлланилади. 

автоморф суғориладиган чўл зоналарини бонитировка қилишда гумусли 
қатлам қалинлиги ва гумус миқдори коеффисенти қўлланилади. 

чўл 
зоналарини 
суғориладиган 
гидроморф 
тупроқларини 
бонитировкасида чиринди миқдорини, шўрланиш даражасини шагал 
горизонтини ѐтиш чуқурлигига ѐки чиринди қават қуввати коеффисентига 
қўллаш мақсадга мувофиқдир. 
Юқорида регионал бонитировка коеффисентлари келтирилган эди. Шу 
билан биргаликда ҳар хил тупроқ зоналарида тарқалган тупроқ 
хусусиятларига 
боғлиқ 
равишда 
қўшимча 
коеффисентлар 
скелетланганлигига, гипслашганлигига, зичлигига жалб қилиниши мумкин 
бўлиб, улар республика ҳудудларида кенг тарЫқалган ва зонал ва регионал 
чегараланишлар йўқдир. 
Тупроқларни бонитировкасидаги принципиал ҳолат қўйидагилардан 
иборат: 
шкала 
буйича 
баллар 
ва 
қўлланилаѐтган 
бонитировка 
коеффисентлари биргаликда баҳоланаѐтган тупроқни ҳамма асосий агрономик 
хусусиятларини қамраб олиши лозимдир.

---