Tuproqshunoslik va geografiya

YUQORI YOBUSXO’R. Tuman markazidan 6 km g’arbda, Sh, Hamroev nomli qishloq fuqarolar yig’ini hududida joylashgan. «Yobusxo’r» — tojikcha: «yobu» («top-u») «xo’r» (e) so’zlaridan olingai, ma’nosi «topu e», «topsang, yeysan» demakdir. Qadimda qishloq hududida dehqonchilik qilish qiyin, og’ir mehnat qilib, zo’rg’a kun kechirishgani uchun qishloq nomi «Yobuxo’r», keyinchalik «Yobusxo’r» deb atalib kelingan. Vobkent va Buxoro tumanlari hududida ham Yobuxona (yobular yashaydigan qishloq), Yovxona (aslida Yobuxona) qishloqlari bo’lib, bular «Yobu (jobi) qavmi vakillari yashaydigan qishloq» ma’nolarini bildiradi. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda, Ebusxo’r qishlog’i nomining kelib chiqishi ham 92 o’zbek qavmlaridan biri sanalgan Yobularga borib taqaladi.
Arablarda ham Yabus qabilasi bo’lgan. Arablar istilosi davrida ehtimol bu qabila vakillari shu qishloqni manzilu makon tutgan bo’lishi ham mumkin. Qishloq hududida tuman paxta zavodi, ko’plab savdo, maishiy xizmat, tibbiy, madaniy shaxobchalar joylashgan.
O’RTAKENT. Tuman markazidan 11 km janubi-g’arbda, Iskogare qishloq fuqarolar yig’ini hududida joylashgan. «O’rtakent»— oradagi, o’rtadagi qishloq demakdir. Qishloq Chuqurak va Quyi Chuqurak qishloqlarining o’rtasida joylashgani uchun shunday deyiladi.
QUYI BOLOIRUD. Tuman markazidan 15,3 km shimoli-sharqda, Denav qishloq fuqarolar yig’ini hududida joylashgan. Boloirud— tojikcha: «Bolo»— yuqori va «rud» ariq so’zlaridan olingan bo’lib «yuqori ariq» degan ma’noni bildiradi. Boloirud ikkita qishloq bo’lgani uchun Yuqori Boloirud va Quyi Boloirud deb yuritiladi.
QUYI YOBUSXUR. Tuman markazining g’arbida, Sh. Hamroev nomli qishloq fuqarolar yig’ini hududida joylashgan. Aholisi Yuqori Yobusxo’rdan ko’chib o’tgan. Shuning uchun Quyi Yobusxo’r deb ataladi.
HOVLIPOYON. Tuman markazidan 8 km g’arbda Sh. Hamroev nomli qishloq fuqarola,r yig’ini hududida Yuqori va Quyi Yobusxo’r qishloqlari o’rtasida joylashgan. Hovlipoyon — tojikcha: «quyidagi, pastdagi uy, hovli» degan ma’noni anglatadi. Aholisi asrimizning boshidagi tabiiy ofat — qum ko’chish tufayli ko’hna Vardonze atrofidan ko’chib kelgan.