Tuproqshunoslik va geografiya

QURBONGLI (QO’RPOG’NI). Tuman markazidan 10 km janubi-g’arbda, Chandir qishloq fuqarolar yig’ini hududida joylashgan. Qo’rbongli — tojikcha: «qo’ri bongli» bo’lib, «qo’ri»—sutga solinadigan achitqi, «bongli» esa — ovozador, mashhur degani. Ba’zilar lozim uchun tikiladigan jiyak ham qo’r deyilishini asos qilib olib «Qo’rbongli» so’zi «jiyagi mashhur» degan ma’noni bildirishini ta’kidlashadi. Hozir jonli so’zlashuvda qo’rpog’ni shaklida ham uchraydi. Qurbongliliklarning ota-bobolari asli turkman qabilalarining Mazloxon Chandirlaridan bo’lib, Yavmut hujumi davrida ko’chib kelib o’troqlashgan. Hozir ham qishloq shevasi ajralib turadi. O’ZGAN. Shofirkon rudining quyi qirg’og’ida, tuman markazidan 8 km shimoli-sharqda, Jo’yrabot qishloq fuqarolar yig’ini hududida joylashgan qadimiy qishloq. «Uzgan» toponimining kelib chiqishi to’g’risida turlicha fikrlar mavjud: Qadim zamonlarda Turkiston tomonlardan odamlar ko’chib kelib hozirgi o’zgan qishlog’ini vatan tutadilar. Bu erga bir muddat oldin kelgan va o’rnashib olganlar o’zlarini «O’zgan», ya’ni «avval kelganlar» deb ataganlar. Shunday qilib, vaqt o’tishi bilan qishloq O’zgan nomini olgan. Yana bir rivoyatda, bir vaqti zamonlarda O’zgan degan yurtdan bir odam ko’chib kelib, hozirgi O’zgan qishlog’ini o’ziga vatan tutib, shu erni obod qiladi. Keyinchalik uning avlodlari birinchi ko’chib kelgan bobolari hurmati qishloqni O’zgan deb ataganmishlar. Mahmud Qoshg’ariy o’zining mashhur «Devoni lug’oti turk» asarida «O’zgan» so’ziga izoh berib: «O’zgand» —o’ qishlog’imiz; «O’zkent» — o’zu-uyum, tepa, ya’ni qum uyumli; qum tepalik qishloq ma’nolarini keltiradi. O’zgan qishlog’i, o’z urug’i boshqa viloyatlarda ham bor Hozirgi O’zgan. Kallaxo’r, Karvonboshi, O’zgan, Tulkilar Qing’ir, Qo’rg’on qishloqchalarining qo’shilishidan hosil bo’lgan. 2.6. Neotoponimlar. Geografik nomlarning katta bir guruhini yangi zamonaviy nomlar-neotoponimlar (yunoncha "neo"-yangi) tashkil etadi. Bunday nomlarning aksariyati sobiq sho’rolar davri va mustaqillik yillarida vujudga kelgan. 20 asr mohiyatan taraqqiyotning yuqori cho’qqisi hisoblanadi. Bu asrda er yuzi aholisi juda tez ko’paydi va dunyoda minglab yangi aholi manzilgohlari-shaharlar va qishloqlar vujudga keldi. Bunday joylarning nomlarida xalqning bosib o’tgan yo’li, turmushi, tinchlik uchun kurashi, turli sohalarda qo’lga kiritgan yutuqlari aks etgan.