Tuproqshunoslik va geografiya

QARSHIYON. Aslida qarshigon bo’lib, qarshiliklar demakdir. Tuman hududida Qarshi tomonlardan ko’chib kelganlar talaygina. Qarshiliklarning kelib qolishiga sabab turlichadir. Jumladan, yozuvchi S. Ayniyning «Qullar» romanida ham bu haqda fikrlar bildirilgan. Qadimda Qarshi tomonlarda qurg’oqchilik yillari lalmikor erlarda dehqonchilik qiluvchilar og’ir kun kechirganlar. Qurg’oqchilik 2—3 yil davom etgan yillarda xonavayron bo’lgan dehqonlar. turli yurtlarga ko’chib ketganlar. Qarshiyonliklar ham ehtimol shu tariqa ko’chib kelib qolganlar. Urganji qishlog’i Chingiziylardan bo’lgan Botuxon Urganjga bir necha bor hujum qilib ololmagach, qaytib ketadi. Podshoh olimu fuzalolarni chaqirib keyingi urush haqida ulardan maslahat so’raydi. To’plangan donishmandlar orasida aka-uka mulla Latif va mulla Oxund ismli olimlar ham bo’ladi. Navbat mulla Latifga etgach: «Dushman bo’sh urushadi, lekin shaharni oladi», — deydi.
Bu gapdan podsho darg’azab bo’lib, aka-uka olimlarni zindonga tashlaydi. Dushman keyingi urushda shaharni oladi. Uz kishilaridan podshoh tayinlaydi. Dushman podshoh xalqni o’ziga og’dirish uchun ko’p soliqlarni bekor qiladi, zindondagilarni ozodlikka chiqaradi. Ozodlikka chiqqan aka-uka mulla Latif va mulla Oxundlar Urganjni tark etadilar. Qishloqma-qishloq yurib tilanchilik bilan umr kechiradilar. Oylar, yillar shu zaylda yurib, oxiri shu zaminga — imom Hojat Baror avliyosining quyi tomonidagi kagta bir boyning hovlisiga kelib qoladilar. Tasodifni qarangki, shu kuni butun qozilar, ulamolar jam bo’lib bu erda muzokara-yu, mashvarat o’tkazayotgan ekan. Nontalab bo’lib kelgan tilanchilarga uy egasi ayvondan — xashak ustidan joy ko’rsatadi. Ulamolar o’rtasida bir masala ustida bahs borardi. Masalani echishda ulardan birortasi ma’qul fikrlar aytolmabdi. Shu payt tilanchilardan biri — mulla Latif yig’ilganlardan ruxsat so’rab, o’z fikrini bayon qiladi va uning fikrini barcha ma’qullaydi. Shunda ulamolar: «Shuncha bilimga ega ekansiz, nega bunday ahvolda yuribsiz?» deyishadi. Mulla Latif Urganjda sodir bo’lgan voqealarni, uzlarining shu ahvolda yurish sabablarini aytib beradi. Ulamolar mulla Latifning sarguzashtlarini eshitib bo’lgach: «Agar xohlasangizlar ,shu erda qolinglar, vatan qilinglar», — deyishadi. Aka-uka mulla Latif va mulla Oxund qishloq chekkasidan joy olib uy quradilar va uylanib, o’zlaridan ko’payib ketadilar. Tub aholi ularni «Urganji» (Urganjlik)lar deb atagan. «Urganji» qishlog’i shu tariqa paydo bo’lgan ekan.