Tuban o‘simliklar

Lishayniklarning morfologiyasi. Tallomining kattaligi va shakli turli-tuman. Bir necha millimetrdan o‘nlab santimetrlarga boradi.Deyarli barchasida uning vegetativ tanasining asosiy qismini zamburug‘ tashkil qiladi, ayrim lishayniklardagina zamburug‘ va suvo‘t deyarli tengdan iborat xolos.
Lishayniklarning vegetativ tanasini odatda uch asosiy: quyqa (po‘stloqsimon), yaproq va buta ko‘rinishlarda bo‘ladi. Bu ko‘rinishlarning oraliqlari ham bor.
Quyqa lishayniklar turlicha ranglar va ko‘rinishlarda substratga yopishib turadi undan ajratib olib bo‘lmaydi. Bunday lishayniklarni u o‘sayotgan substrat bilan birga olinadi.



YAproqsimon lishayniklar yassi, bo‘laklar hosil qilgan, substrat ustida unga birikmay yoki bir qismi bilan birikib joylashadi.
Buta shaklidagi lishayniklar tarmoqlangan ko‘rinishlarga ega, ular tik osilib yoki yon tomon yo‘nalishida o‘sadi. Lishayniklarning kesmasi yassi, doiraviy ko‘rinishlarda bo‘ladi.
Lishayniklarning anatomiya tuzulishi gomeomer (ayrimla-ridagina) va getegomer (ko‘pchiligida) bo‘ladi.
Gomeomer tuzulishli lishayniklarlarda suvo‘t va lishaynik deyarli teng darajada “aralashib” joylashadi. Bunday tallomining asosini fotobiontning iplar, u ajratadigan shilliq zamburug‘ gifalari bo‘ladi.

1 2
Lishayniklarning anatomiyasi.

1-gomeomer tallom; 2-geteromer tallom
. Geteromer tuzulishli lishayniklarda aniq farqlanadigan po‘stloq, fotobiont qavati va o‘zak mavjud. Tallom agar yassi – dorsoventral tuzilgan bo‘lsa, yuqorigi va pastki po‘stloq, gifalardan iborat o‘rta qism, siyrak o‘zakdan tashkil topadi.
Suvo‘tli qavat yuqorigi po‘stloq bilan o‘zakni orasida bo‘ladi. Ba’zi lishayniklarda po‘stloq u yoki bu darajada bo‘lmasligi mumkin. Masalan, Peltigera turkumining vakillarida ular ancha katta yaproq ko‘rinishga ega bo‘lsa ham pastki po‘stloq yo‘q. Sladonia turkumidagilarda po‘stloq bor yo‘q hisobi.
Lishayniklardagi metobolizm. Lishayniklar lishaynik kislotasi deb ataladigan moddalarni ajratadi. Ular tog‘ qoyalarida o‘sganida emiradi, tuproq hosil bo‘lishida bizning O‘rta Osiyo sharoitida xususan g‘arbiy Tyann-SHanda mumiyo hosil bo‘lishida ishtirok etishi xaqida ma’lumotlar bor.