|
Ayrim pigmentlarni turli guruh suvo‘tlarida taqsimlanishi.
Bulimlar
|
Xlorofillar
|
Karotinoidlar
|
Fikobiliproteinlar
|
a
|
b
|
c
|
d
|
β-karotin
|
Zeaksantin
|
Fkoksantin
|
Diatoksantin
|
Peridinin
|
Fikoeritrinlar
|
Fikotsianin lar
|
Allofikotsianinlar
|
Ko‘k-yashillar
|
+
|
+
|
|
|
+
|
+
|
|
|
|
+
|
+
|
+
|
Qizillar
|
+
|
|
|
|
+
|
+
|
|
|
|
+
|
+
|
+
|
Kiptofitlar
|
+
|
|
+
|
|
+
|
+
|
|
|
|
+
|
+
|
|
Dinofitalar
|
+
|
|
+
|
|
+
|
|
|
+
|
+
|
|
|
|
Evglenalar
|
+
|
+
|
|
|
+
|
+
|
|
+
|
|
|
|
|
YAshillar
|
+
|
+
|
|
|
+
|
+
|
|
|
|
|
|
|
G‘amlangan maxsulotlar suvo‘tlarda polisaxaridlar donalar xolida ko‘p hollarda xloroplastlarda to‘planadi. YAshil suvo‘t-laridagina yuksak o‘simliklardagi kabi xloroplast ichida to‘planadi.
Suvo‘tlardagi g‘amlangan moddalarni polimer zanjirida qandlarni bog‘lanish tipiga ko‘ra b-1.4 glyukanatlar (kraxmal, bagryanka kraxmali, sianofitsin kraxmali) va v 1.3 glyukan-lari(xrizolaminarin va paramilon) bulinadi.
Paramilon evglena suvo‘tlarida, laminarin oxrofit va gaptofitlarda hosil bo‘ladi. YAshil suvo‘tlarning kraxmali yashil o‘simliklar kraxmaliga yaqin u amiloza va amilopektin bilan bir xil emas, molekulyar og‘irligi granulasi kichik. Lipidlar suvo‘tlarning ko‘pchiligini hujayrasida turlicha kattalikdagi tomchi xolida to‘planadi. Ularning soni hujayraning yoshi va funksional holatiga bog‘liq.
Suvo‘tlarning ko‘pchiligida yumaloqsimon tig‘iz tuzilma bo‘lib, tarkibida polifosfatlar bo‘ladi. Azotli birikmalar ko‘k yashil suvo‘tlaridasianofin donalar xolida arginin va asparagindan iborat.
Yadro va mitotik apparat. Suvo‘tlarining ko‘pchiligini hujayrasidagi yadro, eukariotlarniki bilan bir hil. Uning soni bitta hujayrada bir dona va undan ko‘p bo‘ladi. Ayrim suvo‘t-larining hujayralari ko‘p yadroli sifonokladiya va sifonal tuzi-lishlilardagi kabi, boshqalarida ko‘p yadrolilik hujayra qarishi bilan ro‘y beradi.
YAdro tashqi tomonidan qo‘sh membrana bilan o‘ralgan, tashqisi ribosomalidir. Ikkita membrananing oralig‘i prenuklear bushliq deyiladi. Bu bo‘shliqda xloroplastlar yoki leykoplastlar bo‘lishi mumkin.
YAdroda doimo DNK va oqsildan iborat xromatin bo‘-ladi. Bundan dinofitalar istisno bo‘lib, ularda gistonlar juda oz va xromatinli nukleosoma yo‘q. Ulardagi DNK xromosoma-larda maxsus joylashadi: xromosomalardagi xromotin iplar sakkiz ko‘rinishda bo‘ladi. YAdroda bittadan bir nechtagacha yadrochalar bo‘ladi, ular mitoz davrida saqlanadi yoki yo‘qoladi.
Mitoz suvo‘tlarda turlicha sodir bo‘ladi. YAdro pardasining holatiga ko‘ra yopiq, yarim yopiq va ochiq mitozga farqlanadi. YOpiq mitozda xromosomalarning o‘zaro ajralishi yadro parda-sining saqlanishi bilan, yarim yopiq mitozda yadro pardasi mitoz davrining qutbiy zonalaridan tashqari holatda saqlanadi. Ochiq mitozda yadro pardasi profazada yo‘q bo‘ladi. Bo‘linish urchuqlarining shakliga ko‘ra plevromitoz va artomitoz farqlanadi. Plevromitozda metofaza bosqichida ekvatordagi plastinka hosil bulmaydi va urchuq qo‘sh yarimurchuq holida yadroda yoki tashqarida bir- biriga burchak ko‘rinishida joylashadi. Ortomitozda metofazada xromosomalar qo‘shqutbli urchuqning ekvatorida joylashadi. SHunga ko‘ra suvo‘tlarda quyidagi mitoz tiplari uchraydi:
ochiq ortomitoz - haralar, tillaranglar , kriptofitlarda;
yarim yopiq ortomitoz- yashil, qizil, qo‘ng‘ir suvo‘tlar va boshqalarida;
yopiq ortomitoz- evglenalarda; (yopiq plevromitoz yadro ichida va yadrodan tashqarida ro‘y beradi).
YAshil suvo‘t trebuksiyada metotsentirik mitoz ro‘y berib metofazada sentriolalar metofaza plastinkasi yaqinida (urchuq qutublarida emas) joylashadi.
YOpiq mitoz monad tuzilishlardan Pedimonas minor va ipsimonlardan Oedogonium cardiacum:: yarim ochiq mitoz Chlamidomonas reingardi, Ulva mutabilis;ochiq mitoz Clos-terium, Zygnema, Clochaeta, Draparnaldia turlarida kuzatilgan. Mitoz suvo‘tlarida asosan qorong‘ida ro‘y beradi. Suvo‘tlarida bu vazifani qisqarish xususiyatini yo‘qotgan vakuola - puzula bajaradi.
Suvo‘tlar hujayrasida hayvon hujayralaridagi kabi lizoso-malar bo‘lmaydi. Suvo‘t hujayralarida eukariot organizmlarga xarakterli bo‘lgan peroksisomalar mavjudligi aniqlangan. Perok-sisomalar mitoxondriylar kabi oksidlovchi reaktsiyalar yorda-mida kislorodni yo‘qotadi. Suvo‘tlar hujayrasida yuqorida-gilardan tashqari turli qo‘shilmalar ham mavjud.
Sitokinez- hujayrasitoplazmasini hosil bo‘lgan ikkita yosh yadrolar orasida to‘siq devor yuzaga kelib ikkita mustaqil hujayrani paydo bo‘lishi.
Suvo‘tlarida sitokinezning ulardagi fikoplast, fragmoplast, yohud har ikkala tuzilmani mavjudligi bilan variantlari mavjud. Fikoplastni shakllantiradigan hujayralar plastinka (Fritschiella) yoki iplar (Chlamydononas) hosil qilish bilan sodir bo‘ladi.
Spirogira turkumiga mansub turlardasitokinez anafazaning boshlaridiyoq Kirchnella lunaris suvo‘tidasitokinez natijasida 4 ta avtospora hosil bo‘ladi, birinchi mitozdan keyin 2 ta yosh yadrolar orasida ko‘ndalang to‘siq hosil bo‘ladi va u ikkinchi mitozda qisman yoki butunlay yo‘qoladi. Bu davrda har ikkala yosh yadro bo‘linadi. K.lunaris suvo‘tini interfaza davridasentriolalar uchratilmagan, ular mitozdan avval shakllanadi vasitokinezning ikkinchi mitozini oxirigacha bo‘ladi.
SUVO‘TLAR TALLOMINING MORFOLOGIK TABAQALASHUVINI TIPLARI
Suvo‘tlarining tanasi qattana yoki tallomli bo‘lib alohida qismlar ildiz, poya, barg va gulga tabaqalashmagan. Qattanali tuzulishli suvo‘tlar faqatgina morfologik turli tumanligi bilan farqlanadi. Ular orasida bir hujayrali, ko‘p hujayrali, hujayrasiz sifonli va sifonokladial organizmlar mavjud. Ularning o‘lcham-lari ham huddi bakteriya hujayrasi kabi mayda va dengizlarda o‘suvchi qo‘ng‘ir suvo‘tlarida bo‘yi birnecha o‘nlab metrlar-gacha, yuksak o‘simliklar florasidagi ulkanlaridan qolishmay-diganlari ham bor.
Suvo‘tlarning shakli va rangi ham ko‘pincha g‘aroyibdir. Oddiy sharsimon yoki tomchisimon tuzulganlaridan boshlab, yuksak o‘simliklarga o‘xshab ketadigan kuchli tarmoqlanganlari ham bor. Suvo‘tlaring rangi yashil, pushti, qizil, binafsha, sap-sardan to qoragacha, moviy, ko‘k-yashil, sariqyashil, sariq, tilla-rang va qo‘ng‘ir tuslarda bo‘ladi. Suvo‘tlar tanasining bag‘oyat darajada xilma xil tuzulishlarini, ularning tarixiy taraqqiyoti bilan bog‘liq holdagi birnecha tuzilmalarga ajratilgan.
Xozirgi kunda monad, gemimonad, sartsinasimon, ipsimon, turlicha yo‘g‘onlikdagi ipsimon, sifonal, psevdoparenhimatik, parenhimatik va katakinez - soddalashgan muhit sharoitida o‘sish natijasida organizm belgilarini rivojlanmay qolishi tuzilish darajasining pasayishi hisobiga yuzaga kelgan ameboid tuzilmalarga ajratiladi. Suvo‘tlarining tanasi morfologiyasi ularning sistematikasidagi eng muxum belgilaridan hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
