Transport tizimlari

Simmetriya va asimmetriya.
Simmetriya deganda o’lchamdoshlik, 
mutanosiblik va butunning va qismlarning o’q chiziqqa, markazga nisbatan 
joylashishiga rioya qilinadigan shaklning tuzilish tartibini tushunadilar. O’q 
bo’yicha, ko’zgu va markaziy simmetriyani ajratadilar. Ularning barchasidan 
avtotraktorsozlikda foydalaniladi. Simmetriya qonuni bo’yicha avtomobil va 
traktorlarning oldindan, yuqoridan va orqadan ko’rinishi tashkil qilinadi. Mutloq 
simmetriya tabiatda amaliy jihatdan mavjud emas. Texnikada esa ish sharoitlari 
va mashinaning ishlashidan kelib chiqib simmetriyadan chekinish keng 
foydalaniladi. MTA simmetriyasi muammosini yechish yanada murakkabroq. 
Simmetriyadan chekinish doim ham shakl tartibini buzmaydi. Traktor, MTA 
tizimi tarkibiga kiruvchi element sifatida, tugallangan shaklga ega bo’lishi kerak 
emas. Oqilona joylashtirish natijasida, qolgan hajm bilan organik bog’langan 
sharoitda, asimmetrik elementning paydo bo’lishi va erishilgan kompozitsiyaviy 
muvozanat butunda simmetrik kompozitsiyani olishga yo’l qo’yadi. Bu 
kompozitsiya MTAga taalluqli bo’ladi va nafis o’ziga xoslik va ajoyiblik berishi 
mumkin. Masalan, Volgograd traktor zavodining DT-175S traktori funktsional 
zaruriyat bilan qilingan asimmetriyaga misol bo’lib xizmat qilishi mumkin. 
Kabina traktor o’qidan o’ngga siljitilgan, bu yer haydashda mashinani yurgizish 

---

27 
uchun operatorning ish sharoitni yaxshilagan. Traktorlar va ular asosida tuzilgan 
agregatlar kompozitsiyaviy qatorda simmetriya va asimmetriya qonuniyatlarini 
ifodalaydi. MTAning harakatchanligi yondan ko’rinishlarda jo’shqinlik 
(dinamizm)ni ifodalashni talab qiladi, bu kompozitsiyada asimmetrik boshlanish 
bilan erishiladi.
Texnikaviy estetikada asimmetriya deganda, kompozitsiyaning bosh 
elementiga nisbatan massalarning muvozanatiga qattiq rioya qilinadigan 
shakldagi tartibni tushunadilar. Traktorda bunday elementlar yurish qismi va 
osma tizimi bo’ladi. Traktor massalarini muvozanatlash, yurituvchilarning 
vaziyati bilan aniqlanadigan bo’ylama bazaga nisbatan, agregatlanayotgan 
mashinani hisobga olib amalga oshishi kerak. Asimmetriyada massalar 
muvozanati qonuniyatini buzilishi, tektonika va ritm qonuniyatining buzilishiga 
olib keladi.