Transport tizimlari



Download 2,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/26
Sana11.04.2022
Hajmi2,41 Mb.
#542933
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26
Bog'liq
8-semestr lobarotoriya mashg`ulotlari to\'plami 1

Faol xavfsizlik
- transport vositasining YTH ehtimolini pasaytiradigan 
(uning ro’y berishini oldini oladigan) xususiyati. Faol xavfsizlik xususiyatining 
tahlili ma’lum daraja shartlilik bilan ularni quyidagi asosiy guruhlarga 
birlashtirishga imkon beradi:
- haydovchining transport vositasini boshqarish bo’yicha harakatlarga 
ma’lum darajada bog’liq bo’lgan xususiyatlar (tortish-tezlik, tormozlash, 
turg’unlik, boshqariluvchanlik, axborotchanlik);
- haydovchining transport vositasini boshqarish bo’yicha harakatlarga 
bog’liq bo’lmagan yoki arzimas darajada bog’liq bo’lgan xususiyatlar 
(konstruktsiya elementlarining puxtaligi, og’irlik va gabarit parametrlari);
- haydovchining transport vositasini boshqarish bo’yicha samarali faoliyat 
ko’rsatish imkoniyatini aniqlaydigan xususiyatlar (haydovchining ishchi o’rni va 
uni o’zlashtiril-ganligi).
Passiv xavfsizlik
- transport vositasining YTH oqibatlari og’irligini 
pasaytirish xususiyati. Passiv xavfsizlik, haydovchi qabul qilgan xavfsizlik 


55 
choralariga qaramasdan, avtomobil harakati xarakterini o’zgartira olmagan va 
YTH oldini ola olmagan paytda ko’rinadi. 
Avtomobillar (traktorlar) o’zaro yoki qo’zg’almas to’siq bilan 
to’qnashgandagi urilish jarayoni uchta fazaga bo’linadi. Birinchi faza davomida 
urilayotgan jismlar yaqinlashib, deformatsiyalanadi, ularning kinetik quvvati 
qisman potentsialga o’tadi va qisman buzilishga, qismlarni joyini o’zgartirishga 
va isitishga sarflanadi. Yangidan to’plangan potentsial quvvat ikkinchi fazada 
yana kinetikka aylanadi va jismlar ajralib ketishni boshlaydi
Ma’lumki, avtomobil yoki traktorning qo’zg’almas to’siqqa borib urilishida, 
birinchi fazaning davomliligi 0,05...0,1 soniyani tashkil etadi, ikkinchi fazani esa 
- 0,02...0,04 s. Avtomobil massalar markazining maksimal sekinlashi 8,3...14 m/s 
tezlikda (45...60) g ga yetadi.
Yuk tashish avtomobillari uchun o’rtacha sekinlashish (20...25)g ga teng, 
yo’lovchi tashuvchi avtomobilar uchun esa (l5...20)g. Yo’lovchi 
avtomobillarining qoldiq deformatsiyasi yassi devorga urilgandan keyin 
400…500 mm ga yetadi, yuk tashish avtomobillarining esa 150...180 mm ga, bu 
ularning bikrligi kattaligi bog’langan. Bir joyga to’plangan to’siqqa (ustun, 
daraxt) urilishda deformatsiya ancha ko’proq bo’lishi mumkin.
Avtomobillar ro’paradan to’qnashuvida va avtomobilning qo’zg’almas 
to’siqqa borib urilishida, sekinlash, ayniqsa oldingi bamper sohasida katta 
ahamiyatga ega bo’ladi va (300...400)g kattalikka yetadi, u avtomobilning orqa 
qismi yo’nalishi bo’yicha kamayib boradi (6.3- rasm). Sekinlanishning o’rtacha 
qiymati avtomobilning massalar markazida (40...60)g yetishi mumkin. 
Sekinlashning massalar markazidagi oniy qiymatlari o’rtachadan ko’proq va 
(80...100)g ni tashkil etadi. Takroriy urilish jarayonda inson tanasining 
sekinlashishi yanada ko’proq.
3- rasm. Avtomobilning qo’zg’almas to’siqqa borib urilishida uning uzunligi 
bo’yicha j
s
 sekinlashning o’zgarishi 


56 
Hammasidan ko’ra og’ir YTH jarayonida (to’qnashuv, qo’zg’almas to’siqqa 
borib urilish, ag’darilish) avval yengil avtomobilning kuzovi, yuk tashish 
avtomobilining, traktorning romi deformatsiyalanadi, birlamchi urilish yuz 
beradi. Kinetik quvvat bunda sinishga va qismlarning deformatsiyasiga 
sarflanadi. Inson kabinaning (kuzovning) ichida harakatni inertsii bo’yicha 
ilgarigi tezlik bilan davom ettiradi. Uning jismini ushlab qolayotganlar kuchlar 
(qo’l-oyoqlarning muskul kuchlari, o’rindiqning yuzasiga ishqalanish), inertsion 
kuchlar bilan taqqoslaganda uncha katta emas va surilishga to’sqinlik qila 
olmaydi. Inson avtomobilning qismlariga borib tegganida (rul chambaragi, 
asboblar paneli, oldi oyna va hokazo) ikkilamchi urilish yuz beradi. Takroriy 
urilishning parametrlari avtomobilning tezligi va sekinlashishiga, insonning 
jismining joyini o’zgartirishiga, u urilgan qismlarning shakli va mexanik 
xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. Avtomobilning yuqori tezliklarida uchlamchi
urilish ham, ya’ni inson ichki a’zolarining urilishi bo’lishi mumkin. Bunda paydo 
bo’ladigan keragidan ortiqcha yuklanish ichki a’zolar jiddiy shikastlanishiga, qon 
tomirlari va asab tolalarining uzilishiga olib kelishi mumkin. Haydovchi va 
passajirlar shikastlanishlarning katta qismini ikkilamchi urilish vaqtida oladilar.
SHikastlanishning xarakteri va og’irligi ko’p sabablarga: YTH turi, 
avtomobilning konstruktsiyasi va tezligi, himoya moslamalarining borligi, 
insonning yoshi va sog’lig’iga bog’liq bo’ladi. Inson o’rtacha qisqa muddatli 
0,01...0,1soniya mobaynida (40...50)g keragidan ortiqcha yuklamaga zararsiz 
chidashi mumkin. Avtomobillar ro’paradan to’qnashganda haydovchi bilan 
oldingi passajir boshdan kechiradigan ortiqcha yuklanishlar (l50...200)g ga 
yetadi. Gavdaning ayrim qismlariga ta’sir etayotgan kuch 10 kN dan oshishi 
mumkin, bu ba’zi YTH da o’limlar sonini balandligini tushuntiradi.
SHunday qilib, avtomobil va traktorning passiv xavfsizligiga asosiy talablar 
quyidagi ko’rinishda bo’lishi mumkin.
- kuzov (kabina)ning oldingi va orqa qismlarini va romlarning 
deformatsiyasi to’qnashuvda sekinlashning joiz darajasini ta’minlashi kerak;
- kinetik quvvatni maksimal yutish;
- hayotni ta’minlash sohasini saqlash uchun, ya’ni avtomobil yoki 
traktorning ichidagi odamning jismini ezish yo’qqa chiqarilgan, eng kam kerakli 
bo’shlikni ehtiyot qilish uchun salonning bikrligi yetarli bo’lishi kerak; 
- YTH oqibatlari og’irligini pasaytiradigan choralar ko’zda tutilgan bo’lishi 
kerak.
Harakatning boshqa qatnashuvchilarga shikast yetkazish imkonini 
kamaytiradigan 
tashqi passiv xavfsizlikni
va haydovchini, passajirlarni 
shikastlanishini pasaytiradigan va tashilayotgan yuklarning saqlanishini 
ta’minlaydigan
 ichki passiv xavfsizlikni
ajratadilar.

Download 2,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish