|
6-rasm. Qo’l asboblari dastalarining shakli:
a- uch qirrali prizma shaklning prototipi;
b,v,g- bo’ylama kuchlar qo’yilishi uchun dastalarning oqilona shakllari;
d- “o’ziga” tortiladigan asbob bilan ishlash uchun dastaning shakli;
e– “o’zidan” itaruvchi kuchlar talab qiladigan asbob uchun dasta.
15
7- rasm. Yegov dastasining yeng ma’qul shakli.
Ko’p hollarda, ayniqsa uch qirrali yoki yumaloq yegov bilan ishlashda,
o’ziga xos xususiyat, asbobni vaqti-vaqti bilan o’girish kerak. Dasta bu holda
aylanadigan bo’lishi kerak. SHunday dastaning yeng ma’qul shakli 7- rasmda
ko’rsatilgan.
Ishchi kuch ko’p hollarda asbobga yoki boshqarish organining dastasiga qo’l
va dasta orasidagi ishqalanish hisobiga uzatilishi kerak. Bunday vaziyat misol
uchun otvertkadan foydalanishda paydo bo’ladi. Burovchi momentning
maksimal kattaligi bunda (bir xil ishqalanish koeffisientida) dastaning shakli
bilan aniqlanadi.
8- rasm. Otvertka dastalarining har xil shakllarida hosil bo’lgan burovchi
momentlar.
16
8-rasmda tajriba natijalari bo’yicha qurilgan diagramma tasvirlangan.
Ko’rsatayotgan maksimal burovchi momentlar otvertka dastalarining har xil
shakllarida
amalga
oshirilgan.
Diagrammadagi
nuqtalar
sinalayotgan
odamlarning o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq holda momentlar tarqoqligini
ko’rsatib beradi.
9- rasm. Inson qo’li panjasining antropometrik parametrlarini ye’tiborga olgan
otvertka dastasining yeng ma’qul shakli
Otvertka dastasining yeng ma’qul shakli 9- rasmda ko’rsatilgan.
Ko’p hollarda har xil tuzilmalarni boshqarish uchun inson barmoqlari bilan
ta’sir ko’rsatadigan tugmachalar, klavishlar, tumblerlardan foydalaniladi.
Boshqarishning bu yelementlari shakli, o’lchamlari va ularga ta’sir ko’rsatishi
kerak bo’lgan kuchlar bilan ajralib turadi. Ba’zi shunday boshqarish organlari
sxematik tarzda 10- rasmda ko’rsatilgan, ularning asosiy tavsiflari yesa 3-
jadvalda keltirlgan.
10- rasm. Tugmacha va klavishlar (o’lchamlar 3- jadvalda)
17
Haydovchi tugmacha va klavishlarni bosadigan kuchlarni tayinlashda,
ta’sirlarning takrorlanishini hisobga olish zarur. Ko’rinib turibdiki, kompyuter
klaviaturasining tugmachasiga, misol uchun, o’lchamlari bo’yicha xuddi
shunday, haydovchi kuniga bir nechta marta bosishi kerak bo’lgan tugmaga
nisbatan, kamroq kuch zarur.
Tugmachali ulagichning ishchi kuchini oqilona tanlash ham haydovchining
ishlash sharoitlari bilan aniqlanadi. Haydovchi tez-tez katta tebranish ta’sirlariga
uchraydi, shuning uchun tugmachalarning ishchi kuchini kichkina qilish mumkin
yemas. SHu sabab bo’yicha transport vositalarida, birinchi qarashda qulay
tuyulsa ham, sensorli boshqarish qo’llanilmaydi. Qo’l bilan boshqariladigan
organlarning shakli va kattaligi bo’yicha oson siypalab bilish mumkin bo’lishi
ham muhim, bu xatolar bo’lish yehtimolini kamaytiradi.
Tugmachali ulagichlarning asosiy tavsiflari 3- jadval
(belgilashlar 10- rasm bo’yicha)
Uzatma
yelement
Bosish
kuchi, N
Uzatma
yelementning
yeng kam
o’lchamlari,
mm
Uzatma
yelementlar
markazlari
orasidagi
yeng kam
masofa
l
, mm
Uzatma
yelementning
ishchi yurishi
m, mm
a
x
b
d
Tugmacha
ko’rsatkich
barmoq ostida
1 gacha
10x5
3...10
10
2 gacha
1...2
12x7
10
15
2...3
2...4
18x8
12
15...18
3...5
4...8
20x12
15
18...20
4...6
Tugmacha
bosh barmoq
ostida
8...20
-
30
>30
3...8
20...35
-
30
>30
5...8
Klavish
2,5 gacha
10
-
18...25
3...5
2,4...4
15
-
4...6
4...6
18
-
4...6
6...16
18...20
-
5...10
18
Tugmachali va klavishli ulagichlardan tashqari buriladigan uzib-ulagichlar
qo’llanadi, ularning dastalari sxematik tarzda 11-rasmda, tavsiflari yesa 4-
jadvalda keltirilgan.
11- rasm. Boshqarishning buriladigan dastalari
4- jadval. Buriladigan qayta yoqib-ulagichlarning asosiy tavsiflari
(belgilashlar 11- rasm bo’yicha)
Urinma kuch,
N
Uzatma elementning o’lchamlari, mm
I xil
II xil
III xil
L
B
H
D
H
D
h
0,5 gacha
-
-
-
-
-
6
12
0,5...1,0
-
-
-
-
-
10
13
1,0...1,5
-
-
-
-
-
15
13
1,5...2,0
-
-
-
-
-
20
15
2,0...2,5
-
-
-
-
-
40
20
2,5...4,0
-
-
-
-
-
50
25
4,0...5,0
-
-
-
50
35
-
-
5,0...10,0
-
-
-
60
40
-
-
10,...15,0
-
-
-
70
45
-
-
15,0...20,0
-
-
-
75
45
-
-
2,0 gacha
20
2...3
10
-
-
-
-
2,0...3,0
25
3...4
123
-
-
-
-
3,0...5,0
30
3...5
12
-
-
-
-
5,0...10,0
35
3...5
15
-
-
-
-
19
10,0...15,0
40
5...8
15...18
-
-
-
-
15,0...30,0
45
5...10
20
-
-
-
-
30,0...50,0
55
8...12
25
-
-
-
-
50,0...100,0
90
12...15
40
-
-
-
-
I
- xil dastalar ko’pincha dasta bilan birga aylanadigan yoki harakatsiz
jiyakka yega bo’lgan chuqurlikka joylashadi. Bunda jiyakning ichki diametri
35...40 mm dan kichik bo’lishi kerak yemas, egilgan ko’rsatkich barmoqning
ikkinchi falangasi, kalit ushlashdan foydalanish mumkin bo’lishi uchun, uning
ichiga joylashishi kerak.
Yuqoridagilarga qo’shimcha qilib, traktorning boshqarish organlari
dastalariga, shuningdek ularga xizmat ko’rsatishda qo’llanayotgan asboblarning
dastalarga qo’yilgan ba’zi maxsus talablarni keltirish mumkin:
- ishqalanishni ko’paytirish va hatto qo’l, masalan, surkov moyi bilan
ifloslangan bo’lganda ham uning sirpanishini yo’qotish uchun dasta g’adir-budir
bo’lishi kerak.
- dastaning yuzasi, yorug’lik shu’lalarining qaytishini hosil qilmaslik uchun,
yaltiroq bo’lishi kerak yemas.
- dasta ushlab ko’rganda “iliq” bo’lishi va past issiqlik o’tkazuvchanlikka
ega bo’lishi kerak.
- dastaning yuzasi qo’llarni bulg’atmasligi, traktorlarda qo’llanayotgan
ekspluatasion suyuqliklar ta’siriga bardoshli va ifloslanganda oson tozalanadigan
bo’lishi kerak.
- dastalarning materiali allergik reaksiyalarni keltirib chiqarmasligi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
