Transport tizimlari

Yonlama ushlashlar
. 
Kalit ushlash
(4- 
j
rasm) kichkina qalinlikda va yassi 
yuzalari bo’lgan narsa ko’rsatkich barmoqning yon yuzi va bosh barmoqni 
orasida ushlanadi. Tipik ushlash misoli kalitni qulfda buralishi, shundan uning
nomi olingan.
Qaychi ushlash
(4- 
z
rasm) kashandalarga yaxshi tanish, misol uchun
sigaretani shunday ushlanadi.
Narsa yoki dastaga qo’yilgan maksimal kuch turli ushlashda anchagina 
o’zgaradi. Masalan, kaft dinamometrini siqish kuchini o’rtacha qiymati 
yerkaklarda 455...386 N, ayollarda 280...230 N. Kaft bilan yerishiladigan 
maksimal kuch ushlash turiga qarab yosh yigitlarda quyidagicha:
 
Ushlash turi
Ushlash kuchi, N
Barmoq uchi 
95 

22. 
Kalit
105 

22. 
Palmar
409 

73. 
Qo’l panjalarining maksimal ushlash kuchini uning ochilish darajasiga 
bog’liq holda o’zgarishi 2- jadvalda ko’rsatilgan. 
2 – jadval. 
Kaftni ochilish darajasiga bog’liq maksimal ushlash kuchi (erkaklar uchun 
o’rtacha ma’lumotlar) 
Kaftning 
ochilishi, 
mm
Kuch, 
N
O’ng panja 
Chap panja 
85 
469,68 

72,46 
448,00 

100,06
75 
493,10 

113,0 
494,00 

82,72

---

13 
65 
559,42 

80,94 
520,52 

85,76 
55 
558,72 

88,58 
556,72 

95,9
45 
562 

63,46 
643,66 

74,4 
Traktorning ba’zi qo’l bilan boshqarish organlari uchun kombinasiyalangan 
dastalar ishlatiladi. Ushbu dastada o’zidan tashqari ruxsat yetilgan harakatni 
blokirovka qilish yoki aksincha blokirokadan chiqarish maxsus yelementi bor 
bo’ladi. Misol uchun avtomobilni to’xtab turish tormozining qo’l dastasi. Dastak 
siqilganda bo’shatiladi va avtomobil tormozlardan olinadi. Shunday turdagi 
dastalar hammasidan ko’ra motosikllar uchun rulda joylashtirilgan ilashish 
muftasi va tormozni boshqarish uchun xosdir. Shunday dastalar o’tkir jag’li va 
yassi tishli ombirlar, boshqa ko’plab shular singari asboblar uchun xosdir. 
Dastaning qismlari bu hollarda bir-biriga noparallel, qandaydir burchak ostida 
joylashgan, ularning orasi yesa o’zgarishi mumkin. Bunda dastalarning 
maksimal siqilish kuchi o’zgaradi: u boshida ushlash kengligiga qarab ko’payadi, 
keyin yesa 5- rasmda ko’rsatilgandek kamayadi. 
5- rasm. Oralaridagi har xil kenglikda dastalarning maksimal siqish kuchi 
Asbobning yoki boshqarish organining dastasi shaklini to’g’ri tanlash juda 
muhim. U qo’l bilan balki ancha zich tutashishni ta’minlashi kerak. Bu dastaning 
joyini o’zgartirish va unga bog’liq asbobning yoki boshqarish organining 

---

14 
aniqligini oshirishga imkon beradi. Qo’lni yelementlari bilan dasta orasida 
keragidan ortiqcha mahalliy yuklanishlar, ya’ni ortiqcha katta bosim paydo 
bo’lishga kerak yemas. 
Dastaning shaklni shunday usul bilan yaratish mumkin tuyuladi: 
qo’lga yumshoq material bo’lagini olish, misol uchun plastilinni, uni bir oz 
yezish, va qo’lning tegishli panjalariga aniq mos keluvchi ideal shakl hosil 
bo’ladi SHunday tajribalar bir necha bor o’tkazilgan, ammo doimosalbiy natija 
chiqqan. Bu quyidagi jihatlar bilan tushuntirib beriladi. Birinchidan, insonning 
qo’lining har xil qismlarida bosimni qabul qilish bir xil yemas. Ba’zi firmalar 
qo’l asboblarni dastalarni har xil o’lchamlar bilan chiqaradilar, misol uchun 
poyabzalni bitta modelda lekin har xil o’lchamlar bilan chiqarishga o’xshash. 
Bunday yondashish iste’molchiga asbobni qo’l bo’yicha tanlab olishga imkon 
beradi.
Dastaning oqilona shakli asosiy ishchi kuch qo’yilgan yo’nalishga bog’liq 
bo’ladi. Bo’ylama kuch qo’yilishini talab qiladigan har xil asboblar dastasining 
shakllari 6- rasmda keltirilgan. 6- rasmda ko’rsatilgan asboblar uchun 
mo’ljallangan dastalar ish mobaynida bo’ylama o’q atrofida o’girilishga kerak 
yemas.