Transformatorlar

fid d(<2> sin so/) ^

^ei - ~^wi jT - ~^yu\ tt ⁼ cosca/.

dt ' dt ' ^m

Lekin

cosu)/ = -sin(tii/ -n/2) bulgani uchun

e, = shi;,F_t sin(tD/ - 90°). ^ ^

Shunga Uxshash

e₂ = i>i>₂F_P1 sin(oi/-90°). (1—4)

Olingan formulalar transformator chulgamlarida xosil bula­digan EYuK xam sinusoidal konun buyicha uzgarishini va fazasi

buyicha magnit okimidan 90° burchakka (chorak davrga) orkada koli- shini kursatadi. Endi (1 —3) dan e_t ning maksimal kiymatini ani^aymiz. Agar sin (i/- 90°) = I bulsa, ye, = Ye_Ut buladi. Bunda:

yeki

^Ye\* = aщF_t- (1-5)

Bu ifodada uzgaruvchan tokning burchak chastotasi: sh = 2ya/\ EYuK ning ta’sir etuvchi kiymatini aniklash uchun uning maksimal Kiymatini J2 ^ga bulish lozim, ya’ni

^Ye> “ 7? " ⁼ Z2^{W[f0m =4,44 W}'^f0m' ^(|_6)

Xuddi shu yUl bilan ikkilamchi chulgam EYuK ning ta’sir etuv­chi kiymatini x,am aniklaymiz:

Ye₇ = 4,44 yu₇/F_t, (V). (1-7)

Demak, transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulr-amla- rida xosil buladigan EYuK larning k,iymati chulgamlarning uram­lar soniga, uzgaruvchan tok chastotasiga xamda magnit okimining maksimal kiymatiga boglik ekan Yukoridagi formulalarda mag­nit okimi veber xisobida ulchanadi.

Transformator chulgamlarining bir uramida xosil buladigan EYuK kuyidagicha aniklanadi:

Ye, = 4,44/f_t = 4,44/V_l_ 5_L.

Bu formulada: V_ptgx —pulatning tuyinish darajasi bilan chega- ralanadi. Bu sharoitda bir uramning EYuK asosan, pulat uzak­ning kundalang kesimi yuzi bilan aniklanishiga imkoniyat yara- tiladi. Uram EYuK pulatning sifatiga xam boglik bUlib, yukori sifatli pulatlarda uram EYuK xam kattarok buladi. V_yataj ning ma’lum chegaradan katta bulishi pulatning uta tuyinishiga sabab buladi.

Transformatorning sterjenlarida magnit induktsiyasining Kiymati 5 kVA va unaan katta kuvvatli transformatorlarda, is- siklayin juvalangan pulatlar uchun, 1,2—1,45 T va sovuklayin juvalangan pulatlar uchun 1,5—1,7 T; KURUK transformatorlarda mos xolda 1,0—1,2 T va I, I — 1,5 T orasida buladi.

Transformatorlarda birlamchi chulgam EYuK £, ning ikki­lamchi chulgam EYuK Ye_} ga nisbatan, mos xolla birlamchi va ikki­lamchi chulgamlarning uramlari soni nisbatiga teng buladi, ya’ni:

Ye, _ 4,44 »,/F _ щ_ Ye_g 4.44Y)₂/F_t w₇

Bu nisbat transformatorning transformaiiyalash ko­effitsiyenti deyiladi Transformatsiyalash koeffitsiyenti K *arfi bilan belgilanadi. Demak,






(1-8)

Shunday kilib, agar birlamchi chulgam kuchlanishi U, ning kiy­mati berilgan bulsa, uramlar sonini tanlash yuli bilan trans- formatordan istalgan kiymatli U_1B kuchlanishni olish mumkin.

Agar transformatorda birlamchi chulgam uramlariningsoni w,, ikkinchi chulgam uramlarining soni dan katta (w>w₂) bulsa, transformator kuchlanishni pasaytirib beradi. Bunday transfor­mator kuchlanishni pasaytiruvchi transformator deyi­ladi Agar, aksincha, ya’ni w_K<w_x bulsa, transformator — kuchla­nishni o sh i ru v ch i transformator buladi Amalda sanoat korxonalari podstantsiyalarida kuchlanishni pasaytiruvchi trans­formatorlar urnatiladi; elektrostantsiya podstantsiyalarida, ya’ni elektr uzatish liniyalarining boshida kuchlanishni bir necha un marta oshirib beradigan transformatorlar urnatiladi.

Transformatorlar nominal kuchlanish va nominal tok bilan uzok muddat ishlashga moslanib tayyorlanadi.

Transformatorning pasportida kursatilgan birlamchi chulgam kuchlanishi uning b i r l a m ch i nominal k u ch l a n i sh i deyi­ladi. Salt ishlaganda va birlamchi kuchlanish nominal kiymatga teng bulgandagi ikkilamchi chulgam kuchlanishi transformatorning ikkinchi nominal kuchlanishi deyiladi. Transforma­torning pasportiga yozilgan kuvvat uning nominal kuvvati deyiladi. Transformatorning nominal kuvvati va nominal kuch­lanishi orkali aniklanadigan birlamchi va ikkilamchi chulgam- larning toklari uning n o m i n a l toklari deyiladi. Uzok vakt nominal tok bilan ishlaganda transformator chulgamlari va chul- gamlar izolyatsiyasining temperaturasi yul kuyiladigan kiymat- dan oshmaydi. Kuchlanish va tok kiymati nominal kiymatlardan ortib ketganda, transformator uzok vakt ishlay olmaydi.

Bir va uch fazali kuch transformatorlari amalda bir necha xil sharoitlarda, ya’ni turli rejimlarda:

1. 
   salt (nagruzkasiz) ishlashi;
   
2. 
   normal sharoitda nagruzka bilan ishlashi;
   
3. 
   ishlab turgan transformatorning chulgamlari kiska tuta- shib kolganda yoki elektr tarmogi k,iska tutashganda, laboratoriya sharoitida kiska tutashish tajribasi utkazilayotganda kiska tu­tashish rejimida ishlashi mumkin
   

Amalda kuch transformatorlari doimo nagruzka bilan ishlay- di. Kuyida transformatorning turli sharoitlarda ishlashini kurib chikamiz.

S. Transformatorning salt ishlashi

Agar transformatorning birlamchi chulgami sinusoidal kuch­lanish (i, = U_]m sin sh/) ga ulansa, lekin ikkilamchi chulgam kis- malariga iste’molchi ulanmasa, bunda transformator salt ish- l a Y d i . Bunda transformatorning ikkilamchi chulgami kismala- ri ochik xolda koladi, ya’ni ikkinchi chulgam toki /₂ = 0 buladi (15-rasm). Transformatorning salt ishlashi uzgaruvchan tok zan- jiriga ulangan ferromagnit uzakli galtakning ishlashidan fark Kilmaydi. Transformator salt ishlaganda uning birlamchi chulgam toki /, salt ishlash toki deyiladi. Salt ishlash tokini 1_V bilan belgilaymiz, ya’ni bunda /, = /„ buladi.


15-расм. Трансформаторнинг салт ишлаш схемаси.

ф
Transformator salt ishlaganda birlamchi chulgam toki, ya’ni salt ishlash toki /„birlamchi chulgamning magnitlovchi kuchi /„so, ni xosil kiladi. Bu magnitlovchi kuch transformatorning asosiy magnit okimi F ni xosil kiladi. Asosiy magnit okimining mak­simal kiymatini magnit zanjiri uchun Om konuni asosida kuyi­dagicha aniklanadi:






bu yerda R_m — transformator ferromagnit ^zagining magnit karshiligi.

Magnitlovchi kuch I_Q-w^ asosiy magnit okimi F ni xosil kiladi. Magnit okimining kiymati £/,(£/, = Ye,) birlamchi chulgam uram-