Transformatorlar

31-rasm. Kiska tutashish tajribasi uchun sxema:

a — bir fazali transformator, b — uch fazali transformator.



lanishning ortib ketishi natijasida) yoki xodimlarning notug- ri xarakatlaridan vujudga keladi. Transformator uchun kiska tu­tashish sharoiti juda xavfli bulib, bunda uning birlamchi va ikkilamchi toklari xaddan tashkari kupayib ketadi. Kiska tuta­shish sharoitida nagruzka karshiligi g,-0 va demak, ikkilamchi kuchlanish U2=0 buladi. Bu sharoitda transformatorning bir­lamchi chulgamiga berilgan £/, kuchlanish birlamchi va ikkilamchi chulgamlarning t^la karshiligida (ya’ni, g, = kuchlanish

pasayishlari bilan muvozanatlashadi.

Xar bir katga kuvvatli transformator uchun kiska tutashish sharoiti avariya sharoitidir, bu sharoitda transformator uzok vakg ishlay olmaydi. Lekin, xar bir transformator uchun labora­toriya sharoitida utkaziladigan kiska tutashish tajribasi ama­liy axamiyatga egadir. 31-rasm, a va b da bir fazali va uch fazali transformatorlar uchun kiska tutashish tajribasini utkazish sxe- malari keltirilgan. Kiska tutashish tajribasi utkazilayotganda transformatorning birlamchi chulgamiga tugridan-tugri nominal kuchlanish berish mumkin emas, chunki chulgamlarda tokning kupa­yib ketishi natijasida transformator ishdan chikadi. Shuning uchun transformatorning birlamchi chulgamiga kuchlanish maxsus avtotransformator yordamida noldan boshlab sekin-asta oshirib boradi. Kuchlanish kiymati juda kichkina b^lsa xam chulgamlardan tok uta boshlaydi Kuchlanish ma’lum kiymatga yetganda uning bir- lamchi va ikkilamchi chulgamlaridan utayotgan kiska tutashish toki shu chulgamlarning nominal toki kiymatiga tenglashadi, ya’ni bunda: /|_TS⁼^_|N va buladi. Birlamchi kuchlanishning shu k,iy-

mati transformatorning kiska tutashish kuchlanishi deyiladi va U_t bilan belgilanadi. X^aR bir transformator uchun k,isk,a tuta­shish kuchlanishi mu^im kursatkich ^isoblanadi va uning kiymati transformatorning pasportida keltiriladi.

Odatda, kiska tutashish kuchlanishi shu kuchlanishning birlamchi chulgamining nominal kuchlanishiga nisbati bilan foiz xisobi- da kuyidagicha anikdanadi:

i_k% = £m00%. (1-53)

I i

Kupincha kiska tutashish kuchlanishi i_k% urnida k;isk,a tuta­shish EYuK ye_k% ishlatiladi Xozirgi paytda ishlab chikarilayotgan transformatorlarda kiska tutashish kuchlanishi i_k% birlamchi chul- FaM nominal kuchlanishining (GOST 1 1677-75) ga muvofik, 5,5+10,5% ni tashkil tsiladi, Transformatorning kuchlanishi va kuvvati kancha katta bulsa, kiska tutashish kuchlanishi \am shuncha katta buladi. Kiska tutashish sharoitida transformatorning pulat uzagidagi magnit okimi, normal sharoitdagiga Karaganda unlarcha marta kichkina buladi, p^lat uzak esa tuyinmagan buladi

Kiska tutashish sharoitida transformatorning foydali kuv- vati nolga teng buladi. Lekin transformator ishlashi uchun tar- mokdan kandaydir kuvvat oladi. Birlamchi va ikkilamchi chulgam toklari nominal kiymatga teng bulgani uchun bu kuvvatning xam- masi chulgamlarni kizdirishga sarflanadi. Magnit okimi juda kichkina bulgani uchun transformatorning pulat uzagida isrof buladigan kuvvat juda kichkina buladi, kupincha bu sharoitda mag­nit isrofi e’tiborga olinmaydi Kiska tutashish sharoitida transformatorning tarmokdan oladigan kuvvati uning kiska tutashish kuvvati (R_k) deyiladi. Tajriba utkazilayotgan vakg- da kiska tutashish kuvvati sxemaga ulangan vattmetrlar yordamida anikdanadi. Birlamchi va ikkilamchi chulgam nominal toklariga teng bulgan kiska tutashish toklari (/_1k=/_|nva /_2>=/_2n) ampermetr- lar bilan ulchanadi

Transformatorning kiska tutashish sharoiti uchun uning ekvi­valent elektr sxemasini anikdaymiz. Bu sharoitda ikkilamchi chul- FaM kiska tutashgan buladi. 20-rasm, v da berilgan ekvivalent elektr sxemada magnitlovchi shoxobchaningkdrshiliklari katta bulga­ni uchun salt ishlash toki 1_a kichkina buladi. Takribiy xisoblash- larda ekvivalent sxemadagi magnitlovchi zanjir e’tiborga olin- maydi, bunda sxema soddalashtiriladi. Kiska tutashish sharoiti uchun transformatorning (magnitlovchi zanjiri e’tiborga olinmagan) ekvivalent elektr sxemasi 32-rasm, a da keltirilgan. Bu ekvivalent sxema chulgamlarining fakat ketma-ket ulangan aktiv va induktiv karshiliklaridan iborat buladi Chulgamlarning aktiv va induktiv Karshiliklarini alo^ida kushib kiska tutashish sharoitida trans­formatorning kershiliklarini kuyidagicha anikdash mumkin: kiska tutashishdagi aktiv karshilik:






kiska tutashishdagi induktiv karshilik:






Shunday kilib, kiska tutashish sharoiti uchun 32-rasm, b da berilgan sxemani olamiz.

Kiska tutashish tajribasidan olingan ma’lumotlar asosida Kuyidagilar anikdanadi:

1. 
   kiska tutashish kuchlanishining absolyut kiymati: (V);
   
2. 
   proiyentda xisoblangan kiska tutashish kuchlanishi:
   

I N

3. 
   kiska tutashish aktiv karshiligi:
   

(1-54)

4. 
   birlamchi chulgamning va keltirilgan ikkilamchi chulgam­ning aktiv karshiligi: bu karshiliklar kiymati taxminan kiska tutashish aktiv karshiligining yarmiga teng:
   

(1-55)

5. 
   kiska tutashish sharoitida transformatorning t^la kar- shiligi:
   

(1-56)

6. 
   kiska tutashish induktiv karshiligi:
   

- № - *.³ •

7. 
   
   (1-57)
   birlamchi va ikkilamchi chulgamning keltirilgan induktiv karshiligi: bu karshiliklar ^am taxminan kiska tutashish induk­tiv karshiligining yarmiga teng:
   

, x.

(1-58)

⁽»-*■

Uch fazali transformatorda kiska tutashish tajribasi utkazi- layotganda ayrim fazalarda kiska tutashish kuchlanishlari va tok- larining urtacha kiymatlari kuyidagicha anik^anadi:

(1-59)

(1-60)
i

3 ’

3

(1-61)

K,istsa tutashish kuchlanishi va tokining bu urtacha kiymati asosida kiska tutashish sharoiti uchun urtacha kuvvat kozffitsi- yenti kuyidagicha aniklanadi:

mU_KI,_K

Tajriba utkazilayotgan paytda transformatorning birlamchi chulgamiga kuchlanish maxsus avtotransformator orkali 0 dan se- kin-asta U_K gacha oshirib boriladi. I/ ning bir necha kiymatlari uchun elektr Ulchov asboblarining kursatishlari jadvalga yozib











olinadi. Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida noma’lum kat- talikpar yuk,orila keltirilgan formulalar yordamida anikdanadi. Sungra, ma’lum masshtabda kiska tutashish xarakteristikalari kuriladi. K^ska tutashish xarakteristikalari /_|(, /^va cos sr_klar- ning kiska tutashish kuchlanishi U ga boglikligini ifodalaydi, ya’ni /,_k = f(U_K),P_K = f(UJ,cos
_K = f(U_K).

33-rasmda kuvvati 240 kVA, kuchlanishlari 3150/380 V bulgan, chulgamlari Y/Y usulida ulangan uch fazali transformatorning kiska tutashish xarakteristikalari keltirilgan.

Kiska tutashish sharoiti uchun (32-rasm, a) EYuK tenglamasi- ni kuyidagicha yozish mumkin:

*7„=/_i(d, +l;)+ ;/„(*, +jcJ) (1-62)

yoki