Transformatorlar

elektr tarmoshga ulanishi: uzovda buladi. Elektr stantsiya-

1. 
   — birlamchi chulgam, 2 — magnit larda ishlab chikarilgan elektr
   

utkazgich (lulat uzak), 3 — ikki- energiyasi elektr uzatish liniya-

lamchi chulgam, 4— iste’molchi. _{lari opKianH sa}noat markazlari-

ga, ya’ni iste’molchilarga uzatiladi. Sunggi va^tlarda elektr ener­giyasi uzatilishi lozim bulgan masofa va uzatiladigan kuvvatlar tobora ortib bormokda.

Elektr energiyasi ma’lum masofaga uzatilganda liniya simla- rida sodir buladigan kuvvat isrofi mumkin kddar kam bulishi lozim Shundagina elektr uzatish liniyasining foydali ish ko- effitsiyenti katta buladi, ya’ni iste’molchilarga kuprok, energiya yetib boradi. Energiya uzatuvchi liniya simlarida kuvvat isrofi, asosan, ulardan utuvchi tok kuchining kvadratiga xamda liniya sim- larining aktiv karshiligiga boglikdir. Tok kuchi kancha katta bulsa, kuvvat isrofi shuncha katta buladi. Liniyalarda tok kuchi katta bulsa, bu simlarning kundalang kesim yuzalarini katta Kilib olishga tufi keladi. Kuvvat isrofini kamaytirish uchun simlarning avtiv k,arshiligini kamaytirish lozim. Ma’lum uzun- likdagi simning avtiv k,arshiligini, asosan, uning kundalang kesim yuzini kagtalashtirish yuli bilan kamaytirish mumkin.

Liniyalarda kundalang kesim yuzi katta bulgan simlarning ishlatilishi elektr uzatuvchi liniyalar uchun sarflanadigan rang- li metallar (mis, alyuminiy va boshkalar) sarfini kupaytira- di x,amda simlarning oyairligini oshirib yuboradi. Ogir simlar- ni kutarib turish uchun bakuvvat tayanchlar urnatish lozim buladi. Uz navbatida bunday tayanchlar uchun kup metall va yogoch material- lar sarflash talab kilinadi. Bunday sharoitda elektr energiyasi- ni ma’lum masofaga uzatish ancha kimmatga tushadi va ba’zan mak- sadga muvofik, bulmay koladi.

Bu masalani boshkacha xal kilish mumkin. Ma’lumki, elektr tokining kuvvati, asosan, kuchlanish va tok kuchi k,iymatlari- ning kupaytmasi R = {//bilan anikdanadi Bu formulaga muvo­fik, ma’lum kuvvatda kuchlanish katta bulsa, tok kuchi kichkina

b$?ladi va aksincha. Ma’lum kupvatni uzok masofaga uzatishda kuch­lanish kiymati necha marta oshirilsa, simlardan utadigan tok kuchining tsiymati shuncha marta kamayadi. Energiya uzatishda li­niya simlarida tok kuchi kichik bulsa, kuchlanish pasayishi xam, kuvvat isrofi \am kam buladi. Bundan tashkari. tok kuchi kichki- na bulgani elektr uzatish liniyalarida kundalang kesim yuzi ki- chikrok bulgan simlar ishlatishga imkon yaratiladi. Natijala liniya kurish uchun sarflanadigan rangli metallar \amda tayanch- lar kurish uchun ishlatiladigan metall va yoroch materiallar sar- fi kamayadi Elektr energiyasini uzok, masofaga uzatish tannarxi arzonlashadi. Demak, elektr energiyasini uzok;masofaga kuchla­nish kiymatini oshirib uzatish foylali ekan.

Uzgaruvchan tok kuchlanishi kiymatini transformatorlar yor- damida istalgancha oshirish xam, pasaytirish xam mumkin. Ener­getika sistemalarida va yukori xamda past kuchlanishli elektr tarmoklarida kuchlanish kiymatini oshirib beruvchi yoki kamay- tirib beruvchi transformatorlar keng ishlatiladi.

2-расм. Энергетика системасининг бир к,нгмн.

Xozirgi vaktda elektr stantsiyalarda ishlab turgan yoki yangi urnatilayotgan generatorlarning nominal kuchlanishi 6...24 kV dan oshmaydi. Energiyani uzok masofaga, chunonchi 10 24 kV kuchlanishla, uzatish (yukoridagi mulo^azalar asosida) maksadga muvofik bulmaydi. Shuninguchun katta kuvvatlarni uzok masofaga uzatish­da uta yukueri kuchlanishlardan (masalan, 110 kV. 220 kV, 500 kV, 750 kV va xokazo) foydalaniladi. Bunday liniyalarda kuvvat is­rofi ancha kamayadi, energiya uzatish liniyasining FIK katta





m «Ya*


PST-2 NOky J5xB\ I t:


EUL-zlektr uzatish liniyasi, K/1-kabelь piniyasi MP cm-markaziy podstantsiya




buladi. Shuning uchun xam xar bir elektr stantsiya koshndagi pod- stantsiyada kuchlanishni bir necha un marta oshirib beradigan kuch transformatorlari urnatiladi. 2-rasmlagi sxemada kursatilgan T-1, T-2, T-5, T-6 transformatorlari kuchlanishni oshirib be­radigan transformatorlardir.

Uzatiladigan kuvvat tsancha katta va masofa k,ancha uzok bulsa, elektr uzatuvchi liniya kuchlanishi shuncha katta buladi. Umuman, ma’lum mikdordagi elektr kuvvatini uzok masofaga uzatishda liniya kuchlanishining kiymati texnika-iktisodiy kursatkichlar- ni \isoblab chikish yuli bilan anikdanadi

Masalan, U’ebekiston energetika sistemasida Farxod GESi bilan Toshkent va Chirchik shaxarlaridagi yukori kuchlanishli elektr tarmokdarini birlashtiruvchi liniyalar orkali elektr energiyasi 110 kV kuchlanishda uzatilmokda.