Тошкент Тиббиёт Академияси

ҚАЙТ ҚИЛИШГА ҚАРШИ ВОСИТАЛАР

Бу гуруҳ воситаларини қўллашда, қайт қилишни келиб чиқиш сабабларига асосланиш зарур. Жумладан, чайқалиш (денгиз хасталиги) ва баландликга кўтарилиш, (ҳаво хасталиги) асосан мувозанатни сақловчи аппаратлар (вестибуляр)да жойлашган рецепторларни кучли қўзғалиши миядаги М - холин ва Н₁ –гистамин рецепторлари орқали қайт қилиш марказини ишга туширади. Бундай ҳолатларда вестибуляр аппаратнинг қўзғалувчанлиги юқори бўлган кишиларга таркибида скополамин бўлган перепаратлар бериш мувофиқдир. Чайқалишга қарши кенг қўлланиладиган воситалардан бири «АЭРОН» таблеткаларидир. Уни қайт қилишни олдини олиш мақсадида (самолёт, денгиз кемаси ёки автотранспортга ўтиришдан олдин) 30 - 60 дақиқа илгари ичиш керак. Таъсири тахминан 6 соат давом этади. Бундай ҳолатларда гистаминга қарши воситалар ҳам самарадордирлар (дипразин, димедрол) чунки улар седатив ва холиноблокаторлик хоссаларига эгадирлар. Ундан ташқари қайт қилиш марказига бевосита таъсир этсалар керак. Лекин ушбу препаратлар уйқучанлик, оғизнинг қуриши ва аккомадациянинг бузилиши каби нохуш таъсирга эгадир.
МЕТОКЛОПРАМИД (церукал, реглан) – қайт қилишга қарши фаол бирикма. Бензамид унуми, қайт қилишни бошловчи соҳани сусайтиради, чунки у МНС даги Д₂ – дофамин, катта дозаларда эса 5-НТ₃ – рецепторларини қамал қилади. Метоклопрамид аминазинга нисбатан анча фаолроқ ва қайт қилишга танлаб таъсир кўрсатади. Шу сабабли уни таъсирида умумий руҳий сусткашлик кузатилмайди. Метоклопрамид меъда ва 12-бармоқ ичак яра хасталигида, МИТ нинг дискинезиясида, метеоризмда ҳам қўлланилади, чунки у меъда ва ингичка ичак перистальтикаси (ҳаракат)ни кучайтиради, меъдадан ичакга овқат маҳсулотларини ўтишини тезлаштиради. Қизилўнгачнинг пастки сфинктери тонусини оширади. Оддий сфинктери тонусини пасайтириши ҳисобига ўт йўллари ва ўт пуфагининг ички босимини туширади. Қайт қилишда қўлланилиши антипсихотик воситаларга берилган кўрсатмалардан фарқ қилмайди, яъни МИТ нинг шиллиқ қаватини кучли таъсирлантирилиши, яра хасталиги, гастрит, колит, МИТ нинг хафли ўсмалари, уремия, нурланиш хасталикларида юзага чиқадиган кўнгил айнаш ва қайт қилишда берилади, бундан ташқари меъданинг эвакуатор функциясини ошириш ва рефлекс-эзофагитда қўлланилади. Чайқалиш туфайли юзага чиқувчи қайт қилишда самарасиздир.
Нохуш таъсири: қулоқ шанғиллаши, оғиз қуриши, катта дозаларда паркинсонизм белгилари юзага келади. Препаратни ичиш, томирга ва мушакларга киритиш мумкин.
ТИЭТИЛПЕРАЗИН (торекан) – фенотиазин унуми, қайт қилишга қарши кучли таъсир этади. қайт қилишни бошловчи соҳадаги дофамин рецепторлари билан бир қаторда ушбу препарат қайт қилиш марказини бевосита блоклайди. Шу сабабли у қусишга қарши универсал препарат ҳисобланади.