11-мавзу. Асосий воситалар ҳисоби мавзу режаси

11-МАВЗУ. АСОСИЙ ВОСИТАЛАР ҲИСОБИ
Мавзу режаси:
11.1. Асосий воситалар тўғрисида тушунчаси.
11.2. Асосий воситаларга қўйилган талаблар.
11.3. Асосий воситаларни туркумларга ажратиш ва баҳолаш тартиби.
11.4. Асосий воситалар харакатини ҳужжатлаштириш.
11.5. Асосий воситаларнинг синтетик ва аналитик ҳисобини ташкил қилиш.
11.6. Асосий воситаларга эскириш суммасини ҳисоблаш тартиби, усуллари ва ҳисоби.
11.7. Асосий воситаларни таъмирлаш усуллари ва харажатларини ҳисобга олиш.
11.8. Асосий воситаларни ижарага олиш ва ижарага бериш ҳисоби.
11.9. Лизинг муомалалари ҳисобининг хусусиятлари.
11.10. Асосий воситаларни инвентаризация қилиш тартиби ва унинг натижаларини ҳисобда акс эттириш.
11.11. Асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш тартиби ва ҳисоби.
11.12. Асосий воситаларга тегишли солиқ муносабатларини ҳисобда акс эттириш тартиби.


Таянч иборалар: асосий воситалар, 5-сон БҲМС, 16-сон МҲХС, амортизация, эскириш, эскириш ҳисоблаш усуллари, ижара, лизинг, кирим қилиш, АВларни ҳисобдан чиқариш.


11.1. Асосий воситалар тўғрисида тушунчаси.
Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида янги иқтисодий муносабатларни ишлаб чиқиш ва уни амалиётга жорий этишда бухгалтерия ҳисоби тизими муҳим роль ўйнайди. Бугунги кунда ҳўжалик юритувчи субъектларнинг иқтисодий фаолиятини ташкил этишда материал, молиявий ва меҳнат ресурслари билан бирга, асосий воситалардан фойдаланиш ҳисобига ҳам иқтисодий фаолиятни ташкил этиш таъминланди. Хўш, асосий воситаларнинг моҳияти нимадан иборат?
Асосий воситалар узоқ муддат ўзининг табиий кўринишини сақлаб турадиган, эскирадиган ва ишлаб чиқарилаётган маҳсулот қийматига ўз қийматини аста-секин ўтказадиган меҳнат воситалари бўлиб, у узоқ (бир йилдан кўп) давр ичида моддий ишлаб чиқариш соҳасида, номоддий ишлаб чиқариш соҳасида, шунингдек, ижарага беришда фойдаланиладиган моддий активлардир.
Асосий воситалар ҳисоби қуйидаги асосий меъёрий хужжатлар билан тартибга солинади:

«Асосий воситалар» номли 5-сон БҲМАнинг 7-бандига асосан, асосий воситалар узоқ давом этадиган вақт мобайнида (бир йилдан ортиқ вақт давомида) моддий ишлаб чиқариш соҳасида ҳам, ноишлаб чиқариш соҳасида ҳам амал қиладиган, шунингдек, ижарага бериш учун фойдаланиладиган моддий активлардир.
16-сон «Асосий воситалар» номли молиявий ҳисоботнинг халқаро стандарти (МҲХС)да қуйидаги таъриф келтирилган: жумладан, асосий воситалар - бу моддий кўринишидаги (материал) активлар ҳисобланиб, улар компаниянинг ишлаб чиқариш фаолиятида ва маъмурий мақсадларда фойдаланилади, шунингдек, фойдаланиш муддати бир йилдан ортиқ бўлади.
Асосий воситалар – қуйидагилар учун мўлжалланган моддий активлардир:(
a) маҳсулотларни ишлаб чиқариш ёки етказиб бериш, ёки хизматларни кўрсатиш, ёки бошқа томонларга ижарага бериш, ёки маъмурий мақсадларда фойдаланиш учун мўлжаланган;
б) бир даврдан узоқроқ муддат давомида фойдаланилиши кутилган.¹