Тошкент Тиббиёт Академияси

ПСИХОТРОП ВОСИТАЛАР.

Бу гуруҳ воситалар руҳий касалликларни даволашда қўлланилади. Уларнинг ўзига хос таъсири шундан иборатки, улар МНС функциясининг бузилишида юзага чиқадиган руҳий бузилишга ижобий таъсир кўсатадилар. Психотроп воситаларнинг кўплари нафақат рухий ва асаб касалликларида, балки оддий соматик хасталикларда ҳам кенг қўлланилади. (нейролептанальгезия, сунъий гибернация ва ҳоказо). Замонавий психотроп воситалар қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

1. 
   Нейролептиклар.
   
2. 
   Анксиолитиклар.
   
3. 
   Седатив воситалар.
   
4. 
   Манияни даволашда қўлланиладиган воситалар (литий тузлари).
   
5. 
   Антидепрессантлар.
   
6. 
   Психостимуляторлар.
   
7. 
   Ноотроп воситалар.
   
8. 
   Аналептиклар.
   

НЕЙРОЛЕПТИКЛАР

(антипсихотик воситалар)
Нейролептиклар кучли тинчлантириш ва антипсихотик таъсир (яъни алахсираш, галлюцинацияларни йўқотадилар)га эгадир. Шу туфайли кучли ҳис-ҳаяжонлар, руҳий ва ҳаракат қўзғалишини камайтирадилар, руҳий беморларда алахсираш, галлюцинацияларни кескин камайтириш ҳисобига касалликни ривожланишига тўсқинлик қиладилар. Нейролептикларнинг антипсихотик таъсир механизми лимбик системада (неостриатумда) дофамин рецепторларини сусайиши билан боғлиқ бўлса керак. Қора субстанциянинг неостриатумни тормозловчи таъсири, нейролептиклар таъсирида қамалланиши туфайли, неостриатумни ҳаракат фаоллигини бошқаришдаги қатнашиши бузилади, натижада дорилар таъсирида юзага чиқадиган паркинсонизм ривожланади. Дархақиқат, бу нейролептикларнинг нохуш асоратларидан биридир.
Неостриатум функционал ҳолатининг бузилиши, нейролептикларнинг антипсихотик ва бошқа таъсирларининг (қайт қилишга қарши, тана ҳароратининг пасайиши, галакторея ва бошқалар) ривожланишда ҳам ахамияти бўлса керак. Нейролептикларнинг тинчлантирувчи таъсири ретикуляр формациянинг мия пўстлоқ қаватига фаоллаштирувчи таъсирнинг сусайиши билан тушунтириш мумкин, чунки нейролептиклар таъсирида ретикуляр формация нейронларнинг норадреналинга бўлган сезувчанлиги камаяди. Нейролептикларнинг тинчлантирувчи таъсирининг заминида уларнинг лимбик система ва гипоталамусга таъсири муҳим ахамиятга эга. Бундан ташқари нейролептиклар пресинаптик мембранага таъсир этиб, ундан НА ва дофаминнинг ажралишини, ҳамда уларнинг нейронал қайта сўрилишини бузадилар. Шу билан бир қаторда нейролептиклар бош миядаги серотонин ва М-холинорецепторларнинг қамал қилсалар керак.