Тошкент Тиббиёт Академияси Ҳарбий дала жарроҳлиги

I. Erektil faza (qoʼzgʼalish). U arterial bosim oshishi, tomirlar spazmi, nafas qisishi, endokrin bezlar faoliyati va modda almashinuvning kuchayishi bilan namoyon boʼladi. Bunda harakat va nutq markazi qoʼzgʼalishi kuzatiladi, jabrlangan oʼz holatini baholay olmaydi. Teri qoplamlari oqarib, nafas olish va pulьs tezlashadi, refleksmlar skelet mushaklar tonusi kuchayadi. Bir necha minutdan bir necha soatlargacha davom etadi.

• II. Torpid faza (tormozlanish) organizmning hayotiy funktsiyalarning susayishi bilan xarakterlanadi. ”bogʼlov punktida oyogʼi yki qoʼli uzilgan, harakatsiz qotib qolgan askar yotibdi, u qichqirmiyapti, ogʼriqdan shikoyat ham qilmayapti, hech narsa soʼramayapti; uning tanasi sovuq, yuzi murdanikdek oqargan, nigohi uzoqqa tikilgan, haraktsiz;pulьsi ipsimon. Terisi va jarohati sezgisi yoʼqolgan, lekin jarohatda osilib turgan katta nervni nima biolandir taʼsirlashtirilsa, bemor baʼzi mushaklarini harakatlantiradi” (Pirogov N.I.).

• Travmatik shokning og’irligi bo’yicha tasnifi

• I daraja (yengil shok) – bunda teri qoplamalari oqargan, puls daqiqasiga 100 marta, AQB 100/60 mm.sim.ust, tana harorati normada, nafas olish o’zgarmagan. Bemor hushida ba’zi qo’zg’alishlar bo’lishi mumkin.
• II daraja (o’rta og’irlikdaki shok) – bunda teri qoplamalari oqargan, puls daqiqasiga 110-120 marta, AQB 90/60, 80/50 mm.sim.ust, tana harorati pasaygan, nafas olish tezlashgan. Bemor hushed, tormozlanish yo’q.
• III daraja (og’ir shok) – teri qoplamalari oqargan va sovuq teri bilan qoplangan, puls ipsimon, daqiqasiga 120 marta, AQB 70/60, 60/40 mm.sim.ust, tana harorati 35*C dan past, nafas olish tezlashgan. AQB 60 mm.sim.ust.dan pasayishini Cannon “kritik holat” deb nomlangan. Bundan keying davrda terminal holat rivojlanadi.
• IV daraja 9terminal holat) – agonal oldi, agonal holat va klinik o’lim darajalariga bo’linadi.

• Shok indeksi

• Puls va AQB ko’rsatkichlariga asoslanadi
• 1 dan kichik bo’lsa (puls daqiqasiga 70 ta, AQB 110), bemorning holati havf tug’dirmaydi.
• Indeks 1 ga teng bo’lsa (puls 110 ta, AQB 110), bemorning holati havfli, o’rta darajadagi shok, qon yo’qotish 20-30% ga teng.
• Indeks 1 dan katta bo’lsa (puls 110 ta, AQB 80mm.sim.ust.) – havf soluvchi shok, qon yo’qotish esa 30-50% ga teng.