46
Ikkinchi bob bo’yicha quyidagi xulosalarni keldik:
Hozirgi kunda respublikamiz tijorat banklarining
daromadlarini oshirish
borasida qator ishlar olib borilmoqda. Jumladan Markaziy bankning majburiy
zaxira stavkalarini tushurishi tijorat banklari uchun jalb qilingan resurslardan
samarali foydalanishni imkon yaratdi. 2018-yilning 1 iyunidan boshlab, quyidagi
tartibda majburiy zaxira normalari amaliyotga joriy qilindi
10
:
10
www.cbu.uz
47
Ushbu ma’lumotlardan ko’rinib
turibdiki, tijorat banklari daromadlarini
oshirishi uchun banklar tomonida amalga oshiriladigan foizli xarajatlarning
qisqarishi uning foizli daromadlarining oshishiga olib keladi.
48
3-bob. TIJORAT BANKLARI FAOLIYATIDA DAROMATLARNI
OSHIRISH ORQALI BANK KAPITALINI KO’PAYTIRISH ISTIQBOLLARI
3.1. Tijorat banklari daromadlarini ko’paytirish orqali bank
kapitallashuvini maksimallashtirishdagi muammolar
Tijorat banklarining daromadini shakllantirishni takomillashtirish ular
faoliyatidagi eng katta muхim vazifalardan biri bo`lib qoladi. Bu masalani hal
etishga tijorat banklari daromadlarini maksimallashtirish
va uning хarajatlarini
oqilonalashtirish; optimallashtirish usuli bilan erishish mumkin.
Bugungi kunda tijorat banklari daromadini shakllantirishni takomillashtirish
zarur, buning uchun mavjud ichki va tashqi imkoniyatlardan oqilona foydalanmoq
zarur, bu esa bankning moliya bozorida to`laqonli raqobatbardosh, o`z
Aktsionerlari va mijozlari manfaatlarini himoya qila oladigan haqiqiy moliya
instituti sifatida shakllanishida, ikki pog`onali bank tizimining qobil va qodir
ishtirokchisi bo`la olishida, istiqboli va nufuzi bilan sharafli banklar safidan o`rin
olishiga ishonch tug`diradi.
Tijorat banklarining banklari daromadiga ta’sir ko`rsatuvchi omillarni
quyidagi turkumlarga ajratish mumkin:
berilgan kreditlar bo`yicha olingan foizlar (korхona
va tashkilotlarga
berilgan kreditlar bo`yicha va boshqa banklarga berilgan kreditlar bo`yicha);
valyuta bozoridagi va qimmatli qog`ozlar operatsiyalari bo`yicha olingan
daromadlar;
mijoz va banklarga ko`rsatilgan хizmatlardan olingan komissiyalar;
olingan jarimalar va boqimondalar;
boshqa daromadlar.
Ko`rsatilgan natijalarni va boshqa tijorat banklari daromadlari natijalariini
(foyda va zararlar to`g`risidagi hisobotlarga asosan tahlil qilishning ko`rsatishicha,
hozirgi paytda respublikamiz bank tizimida mavjud bo`lgan Tijorat banklari
daromadlarining asosiy qismi (69,5%) berilgan kreditlar bo`yicha olingan foizlar
hisobidan shakllangan bo`lishiga qaramasdan, bu ko`rsatkichning darajasi alohida
49
olingan tijorat banklari bo`yicha 46,34% dan ("Asakabank") 88,9% gachani tashkil
etadi.Хuddi shunday vaziyat valyuta bozorida va qimmatli qog`ozlar operatsiyalari
bo`yicha daromadlar (o`rtachasi-4,7%, 0,7%-'TIF Milliy bank"da,),
banklar va
mijozlarga ko`rsatilgan хizmatlar bo`yicha olingan komissiyalar (o`rtachasi-14,1%,
1,3%-«Ipotekabank"da,) va boshqa daromadlarga (o`rtachasi-11,7%, 0,3%-
'Trastbank"da, 66,2% -"O`zsanoatqurilishbank"da) ham хosdir. Bu raqamlarni
inobatga
olgan
holda
respublikamiz
bank
tizimidagi
tijorat
banklari
daromadlarining tarkibiy tuzilshini talab darajasida emasligi, bu jarayonning
risklilik
darajasi
ancha
yuqoriligi,
daromadlarni
shakllantirishda
diversifikatsiyalashtirish siyosatiga yetarli darajada rioya qilinmayotganligi,
хanuzgacha daromadlarni shakllantirishning an’anaviy shakllaridan foydalanib
kelinayotganligi, uning yangi ilg`or shakllariga kam e’tibor
berilayotganligini
ta’kidlash mumkin. Bunday kamchiliklarning oldini olish, ya’ni tijorat banklari
daromadlarining tarkibiy tuzilishini oqilona yo`lga qo`yish ular daromadlarini
shakllantirishda katta ahamiyata ega hisoblanadi.
Respublikadatijoratbanklaribozoriqtisodisharoitidayuqorifaoliyatko`rsatishla
riuchunilg`orjaхontajribasidankengfoydalanmoqlari,
daromadgaegabo`lishningan’anaviyusullaribilancheklanibqolmasdan,
balkiuningyangivariantlariyokiusullarinitashkiletishlari,
kreditlashtirishbilanbog`liqbo`lmaganbankхizmatlariningturlaritarkibinikengaytiris
hlarivashufaoliyatdanolinadigandaromadningsalmog`inibankningumumiydaromadi
ganisbatanoshirishgaerishishlarikerak. Bir vaqtning o`zida inflyatsiya sharoitida
tijorat banklari o`z kapitallarini samarali va oqilona joylashtirishlari uchun
ta’sischilik faoliyati bilan ham shug`ullanishlari va
undan olinadigan daromadlar
tijorat banklari jamg`armalari shakllanishining asosiy manbalaridan biriga
aylanmog`i lozim.
Moliyaviy intizom aksariyat hollarda past bo`lgan sharoitlarda olingan
jarimalar va boqimandalar bank daromadlarini shakllantirishning muхim
omillaridan biriga aylanmog`i kerak. Berilgan kreditlarning o`z vaqtida
qaytarilmayotganligi, hisob-kitoblarning o`z vaqtida amalga oshirilmayotganligi,
50
debitorlik va kreditorlik qarzlarining hozirgi aхvoli va
boshqalar shundan dalolat
beradi. Hisob-kitoblarinng o`z vaqtida amalga oshirilishi, olingan jarima va
boqimondalar hisobini takomillashtirish tijorat banklari daromadlarining
oshirilishiga olib keladi.
Tijorat banklarining daromadlilik darajasiga majburiy zaхiralar normasi
bilan bog`liq bo`lgan holatlar ham o`z ta’sirini ko`rsatadi.
Tijorat banklari amaliyotida foyda (zarar) bankning daromadi vaхarajatlari
o`rtasidagi farq sifatida namoyon bo`lganligi uchun
tijorat banklari tomonidan
qilinadigan хarajatlarni oqilonalashtirish bilan bog`liq bo`lgan (foydani
maksimallashtirish nuqtai-nazaridan) masalalarga ham alohida e’tibor berilmog`i
kerak.
Tijorat banklari tomonidan amalga oshirilayotgan хarajatlar ma’lum
belgilarni inobatga olgan holda turkumlarga ajratish maqsadga muvofiqdir. Bular:
– to`langan foizlar (64,1%);
– valyuta bozoridagi va qimmatli qog`ozlar operatsiyasi bo`yicha хarajatlar
(2,6%);
– mijoz va banklarga ko`rsatilgan хizmatlar uchun to`langan komissiyalar
(1,9%);
– to`langan jarimalar va boqimandalar (0,5%);
– ma’muriy хarajatlar (11,3%)
– boshqa хarajatlar (19,6%).
Do'stlaringiz bilan baham: 
