Toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti "bank ishi" kafedrasi

2-rasm. Tijorat banklari xarajatlarining turkumlanishi.
64.1% 
2,6% 
1,9% 
0,5% 
11,3% 
19,6% 
to'langan foizlar 
valyuta bozoridagi va qimmatli 
qog`ozlar operatsiyasi bo`yicha 
хarajatlar 
mijoz va banklarga ko`rsatilgan 
хizmatlar uchun to`langan 
komissiyalar
to`langan jarimalar va 
boqimandalar

---

51 
TIF Milliy banki – respublikadagi iqtisodiy o`zgartishlarning faol 
ishtirokchisi. Shu munosabat bilan, investitsiya faoliyati, kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikni rivojlantirish bo`yicha davlat dasturlari, mahalliy xom ashyo 
negizida tayyor mahsulot ishlab chiqarilishini mahalliylashtirish, aholi va xo`jalik 
yurituvchi sub’ektlarning bo`sh pul mablag`lari depozitlarga jalb etilishini 
rag`batlantirish davlat dasturlarini qo`llab-quvvatlash uning faoliyatining asosiy 
yo`nalishlari hisoblanadi. Buning uchun Bank investitsiya dasturlari bilan bog`liq 
loyihalarni, kichik biznes loyihalarini jalb etilgan mablag`lar, shuningdek o`ziga 
tegishli resurslar hisobidan moliyalash bilan shug`ullanayapti, iqtisodiy nochor 
korxonalarni moliyaviy sog`lomlashtirish va ular mamlakat bozorida barqaror 
ishlashini ta’minlashda yordam beradigan resurslarni jalb etish ishlarini amalga 
oshirmoqda.
Taqdim etilayotgan kredit yo`nalishlaridan foydalanish maqsadida Bank 
xalqaro moliya tashkilotlari va xorijiy banklar bilan aloqalarni kengaytirish hamda 
mustahkamlashga qaratilgan aniq maqsadli siyosat yuritayapti. Bankning vakillik 
tarmog`ini maqbullashtirish xorijiy banklar bilan aloqalarni mustahkamlash ishida 
katta ahamiyatga ega.
3-rasm. Milliy bankning jamlama balansi milliy valyuta – so`m 
ekvivalentida.
11
 
Ushbu ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, TIF MIlliy bank jamlanma balansi 
2017 yil 31-dekabr holatiga 48 510 372 mln so’mni tashkil etgan. Bu 2014-yilga 
11
TIF MIlliy bankning yillik hisobotlari asosida tayyorlandi. 
12 831 110 
15 754 440 
20 426 332 
48 510 372 
0 
10 000 000 
20 000 000 
30 000 000 
40 000 000 
50 000 000 
60 000 000 
2014 
2015 
2016 
2017 

---

52 
nisbatan 3.7 barobarga o’sganligini ko’rsatmoqda. Yoki boshqacha qilib aytganda, 
278%ga oshgan. 
Hozirgi paytda tijorat banklari хarajatlarining asosiy qismi to`langan foizlar 
bilan bog`liq bo`lgan хarajatlarga to`g`ri kelsada, bu хarajatlarning bir qismini 
hisob-kitob, depozit, joriy schetlar va fuqarolar omonatlari bo`yicha to`langan 
foizlar (27,3%) va ikkinchi qismini esa, boshqa banklardan olingan kreditlar 
bo`yicha 
to`langan 
foizlar 
(36,8%) 
tashkil 
etadi. 
Vaziyatningbutarzdaekanligirespublikatijoratbanklariresurslarnijalbqilishmasalasig
aikkiхiltarzdayondoshayotganliklariniko`rsatayapti. 
Harikkalaguruhgakiruvchibanklaro`zlariningamaliyfaoliyatlaridatanlanganyo
`llariningafzalekanliginiisbotlabberayapti. 
Bundaysharoitdaхarikkalaguruhgakiruvchibanklaro`rtasidao`zarotajribaalmashisha
lohidakasbetadi. 
ShubilanbirgalikdaTijoratbanklariхarajatlaridato`langanfoizlarsalmog`iningyuqorid
arajadaekanliginibanklarningresurslari 
(vaqtinchabo`shturganmablag`larni) 
bankoborotigajalbetishbo`yichaaktivsiyosatyurgizayotganliginivatijoratbanklarijalb
etilayotganresurslarbaхosinipasaytirishyo`llariniqidiribtopishlarikerak. 
Bu, 
o`znavbatvda, 
tijoratbanklaritomoindaiberilayotgankreditlarbaхosining 
(foizstavkasining) pasayishigaolibkelishimumkin.
Valyutabozoridagivaqimmatliqog`ozlaroperatsiyalaribo`yichaхarajatlartijora
tbanklariхarajatlariningumumiyхajmiganisbatananchakamsalmoqqaega. 
Bundayvaziyatbutarzdagiхarajatlarningkeyingiyillardavomidapaydobo`lganligivaul
arningbanknisbatanyangiligibilanizoхlanadi. 
Biroqtijoratbanklariningqisqadavrdagiamaliyfaoliyatibuхarajatlarhozirgidavrdaeng
oqilonaqilinayotganхarajatlardanbiriekanliginiko`rsatdi. 
Chunkiqilinganbuхarajatlaro`zlarininghajmiganisbatan, 
ayrimhollarda, 
birnechao`nbarobarko`proqdaromadkeltirgan, 
Shuninguchuntijoratbanklario`zfaoliyatlaridaхarajatlarnisamaralisarflashningbuyo`
ligaalohidae’tiborbilanqarashlarikerak.

---

53 
Xarajatlariningtarkibiyqismibo`lganma’muriyxarajatlarnitahlilqilishnatijasid
ashuniaytishmumkinki, 
birnechabanklardabuxarajatlarningsalmog`iasossizkattadeganxulosagakelishmumki
n. 
Buxarajatlarnima’lumma’nodaunumsiz 
(daromadyaratishgabevositaaloqasibo`lmagan) 
xarajatlardebqaraladi. 
Daromadlarni shakllantirish borasidagi amalga oshirilishi zarur bo`lgan 
yo`nalishlar quyidagilar bo`lib hisoblanadi:
–ehtimoliyxatarlar darajasi cheklangan holda eng katta daromad olish 
maqsadida bank balansining eng maqbul tuzilishini shakllantirish;
–sarmoya yetarliligi va likvidlikni nazorat qilish; 
– sarmoya bazasi bankning aktiv operatsiyalari o`sishiga adekvat tarzda 
o`sishini ta’minlash;
–mijozlarning manfaatlarini muhofaza qilish;
–standart texnologiyalarni har bir mijozga individual yondashuv bilan 
uyg`unlashtirish asosida mijozlar bilan ishlash ideologiyasini takomillashtirish;
–mijozlar bazasini kengaytirish;
–operatsiyalar rentabelligi va bozordagi shart-sharoitni baholash asosida 
yagona foiz va tarif siyosatini hayotga tadbiq etish;
–boshqaruv tizimini takomillashtirish;
–mijozlar ishonchi, xizmat ko`rsatish tarixi, an’analari va tajribasi kabi 
raqobat afzalliklaridan samarali foydalanish;
–resurslarni tezkor qayta taqsimlash va ko`p filialli mijozlarga kompleks 
xizmatlar ko`rsatish imkoniyatlari;
– Bank balansi yanada o`sishini ta’minlash va h.k.