Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Sotuv  kontrolling  (nazorati)  turlari

:  moliyaviy  kontrolling, 

xarajatlar  kontrollingi,  investitsion  kontrolling,  ishlab  chiqaruvchi 

kontrollingi,  tashqi  ma’lumotlar  asosida  kontrolling,  ichki  ma’lumotlar 

asosida 

kontrolling, 

raqobatchilar-hamkorlar 

bilan 

qiyoslash, 

avtomatlashtirilmagan  kontrolling,  avtomatlashtirilgan  (kompyuter 

dasturlari) kontrolling, logistik kontrolling va hokazo.   

Axborot bilan ta’minlash, kuzatish, nazorat va tartibga solish sotuv 

kontrollingning  asosiy  faoliyatlari  bo‘lib  hisoblanadi.  Sotuv 

ko‘rsatkichlarini  rejalashtirish  qaysi  tovarlarga  talabning  o‘sib 

borayotganini aniqlash, bozor sig‘imi, potensial talab kabi ko‘rsatkichlar 

tahliliga  asoslanadi.  Axborot  bazasining  keng  qamrovliligi  sotuv 

jarayonini  samarali  olib  borilishning  muhim  omilidir.  Axborotni  tizimli 

tartibga  solish,  tahlil  qilish,  potensial  bozor  va  uning  segmentlarini 

o‘rganish menejment qarorlarini qabul qilishda juda muhim hisoblanadi. 

Nazorat  funksiyasi  miqdoriy  va  segment  jihatdan  sotuv  jarayonining 

tahlili va kuzatuvini olib boradi.  

Tartibga solish funksiyasi mijozlar bilan o‘zaro aloqalar strategiyasi, 

narx  siyosati,  sotuvni  rag‘batlantirish,  marketing  chora-tadbirlarini 

o‘tkazishga qaratilgan.  

---

 

343 

 

 

 

Sotuv  kontrolling  (nazorati)  funksiyasining  bajarilishi  bosh 

vazifalarni hal etishga qaratilgan, bular:  

-

 

xarajatlar va daromadlarni boshqarishga tizimli yondashish;  

-

 

bo‘lishi mumkin bo‘lgan salbiy holatlarni oldini olish, maqsad 

va  natijalarga  erishish  uchun  strategik  va  taktik  rejalarni  tartibga 

solish;  

-

 

integrallashgan  tizim  —  firmaning  barcha  funksional 

bo‘limlarini  muvofiqlashgan  va  integrallashgan  (birlashgan)  holda 

faoliyatini ta’minlaydi.  

Sotuv 

kontrollingini 

o‘tkazish 

albatta, 

operativ 

axborot 

ma’lumotlariga  tayanadi.  Bu  ma’lumotlar  ham  tashqi,  ham  ichki 

axborotdan iborat. Axborot manbalari ichki va tashqi faoliyat natijalari, 

barcha iqtisodiy-statistik ma’lumotlardan tashkil topadi. Firmaning har bir 

bo‘limi  faoliyatlari  ko‘rsatkichlari  sotuv  kontrollingining  axborotlar 

manbayi hisoblanadi.  

Axborot ta’minoti jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:  

-

 

axborotlarni to‘plash;  

-

 

saqlash, xavfsizligini ta’minlash;  

-

 

axborotlarni qayta ishlash;  

-

 

sifatli ravishda axborotlarni tizimga joylash; - axborot bazasini 

shakllantirish.  

Sotuv jarayoni kontrollingi firmaning transport konsepsiyasidan kelib 

chiqqan  bo‘lishi  va  strategik  muhim  vazifalarni  hal  etishga  qaratilgan 

bo‘lishi kerak.  

• 

tijorat faolligini oshirish, qachon va qaysi bosqichlarda zarur;  

• 

tovar va xizmatlarning sifati qanday bo‘lishi kerak;  

• 

mijozlar  bilan  munosabatlar  qaysi  strategiyalarga  asoslanishi 

kerak;  

• 

qaysi yangi bozorlarda yangi iste’molchilar segmentini topish 

kerak;  

• 

firmaning raqobatchi firmalardan afzalligi;  

• 

doimiy mijozlar bilan aloqalarni mustahkamllash;  

• 

strategik  konsepsiya  qaysi  doiraga  mo‘ljallangan  (barcha 

korxonalar uchun yoki bir bo‘lim uchun).   

---

 

344 

 

 

 

• 

strategik  va  operativ  nazorat  sotuv  kontrollingning  tarkibiy 

qismi  bo‘lib,  u  sotuvga  tayyorgarlik,  uni  samarali  o‘tkazish 

funksiyasini o‘z ichiga oladi.  

Sotuv  kontrolling  tizimining  samaradorligi  quyidagi  prinsplarga 

asoslanadi:  

−

 

sotuv jarayonida tavakkchilikni minimallashtirish;  

−

 

menejment  jarayonida  tub  o‘zgarishlarsiz  sotuvni  qo‘llab-

quvvatlash;  

−

 

savdo  jarayonida  vujudga  keladigan  muammolar  tufayli  kadrlar 

salohiyatiga qarab ularni o‘zgartirish, kerakli joyga qo‘yish, zaruriyatdan 

kelib chiqqan holda faoliyatga yo‘naltirish;  

−

 

ishlab  chiqaruvchi  marketing,  logistika  menejmenti  sohalariga 

kasbiy talabni oshirish.  

Sotuv kontrollingi korxona strategik faoliyati samarasini ta’minlab, 

uning  daromadining  oshishiga,  foyda,  tovar  aylanmasi,  xarajatlar 

strukturasini boshqarishiga ta’sir ko‘rsatadi.