Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Montaj qilish 

 

Yetka-

 

zib 

 

berish 

 

va 

 

kredit-

 

lar 

 

berish

 

 

 

Sotil-

 

gandan 

 

keyingi 

 

xizmat-

 

lar 

 

Kafolatlash 

 

O‘rab-joylanishi 

 

Xos-

 

sasi 

 

Tashqi 

 

bezagi 

 

Sifati 

 

Mar-

 

kasi 

 

Asosiy foyda va 

 

xizmat 

 

Tovarni 

 

qo‘llab-

 

quvvatlovchi 

 

tadbirlar 

 

Real 

 

bajaril-

 

gan 

 

tovar 

 

G‘oya 

 

bo‘yicha 

 

---

 

228 

 

 

 

Jiddiy tanlov tovarlari – bularga sotib olish vaqtida sifati, narxi, tashqi 

ko‘rinishi,  yaroqlilik  darajasi  kabi  ko‘rsatkichlari  bo‘yicha  o‘xshash 

tovarlar  bilan  solishtiriladigan  tovarlar  kiradi.  Masalan,  kiyimkechak, 

mebel, elektrotovarlarni shu guruhga kiritish mumkin.  

Alohida ahamiyatga ega bo‘lgan tovarlar – bular tengi yo‘q tavsifga 

ega  bo‘lgan  yoki  mashhur  firmaning  nomi  bilan  bog‘liq  bo‘lgan 

tovarlardir.  Masalan,  mashinaning  noyob  markasi,  o‘ta  qimmatbaho 

taqinchoqlar.  

Talab  juda  kichik  bo‘lgan  tovarlar  –  bular  kam  iste’mol  tovarlari 

bo‘lib,  odatda  xaridorlar  bu  tovarlarni  sotib  olishni  o‘ylamaydilar. 

Masalan,  yangi  tovarlar.  Bu  guruh  tovarlarini  sotish  uchun  anchagina 

marketing harakatlarini bajarishga to‘g‘ri keladi. Ishlab chiqarish – texnik 

maqsadlarga  mo‘ljallangan  tovarlar  –  bu  yakka  shaxslar  va  tashkilotlar 

tomonidan boshqa tovarlarni ishlab chiqarishni davom ettirish yoki biznes 

sohasida foydalanish uchun sotib olinadigan tovarlardir.  

Tovar bilan bog‘liq elementlardan biri uning markasi hisoblanadi.  

Marka  –  bu  nom,  atama.Tovar  belgisi  –bu  rasm,  simvol,  emblema 

bo‘lib,  uni  so‘z  bilan  ifodalab  bo‘lmaydi  va  u  tovarni  qaysi  markaga 

tegishli  ekanligini  belgilaydi,  u  muayyan  tovarni  identifikatsiyalashda 

qo‘llaniladi.  

Tovar  raqobatchilar  tovaridan  markasi  bilan  osongina  farqlanadi. 

Markali  tovar  tovarlarning  umumiy  massasi  orasidan  yaqqol  ko‘rinadi, 

iste’molchilar ongida u ijobiy tasavvurga  ega.  Marka  siyosatini amalga 

oshirish  marka  nomini  tanlash,  markaning  bozor  kuchini  aniqlash,  va 

nihoyat,  marka  strategiyasini  ishlab  chiqish  bilan  bog‘liq.  Markaning 

nomi avvalo, tovarning xususiyati, asosiy sifatini aks ettirishi va boshqa 

belgilarga  to‘g‘ri  kelmasligi  kerak.  Buyumlar  va  xizmatlardan  tashqari 

shaxslar  faoliyati,  ularning  manzili,  ishlab  chiqarishni,  xizmatni  tashkil 

etish  shakllari  va  fikrlar,  g‘oyalar  ham  tovar  hisoblanadi.  Ko‘pchilik 

rahbarlar,  mahsulot  ishlab  chiqarganda  faqat  texnik  detallariga  e’tibor 

qaratadilar, lekin ko‘pchilik mijozlarning qarashi bunday emas. Mijozlar 

uchun  mahsulot  bu  –  o‘z  ehtiyojlarini  qanoatlantirishdir.  Shunday  ekan 

mahsulot sifati mijozlarning istaklari, qarashidan kelib chiqishi kerak.

  

 

Mahsulot va xizmatning farqi:  

Mahsulot – bu moddiy yoki fizik xususiyatga ega bo‘lib, uni ko‘rish 

yoki  ushlab  ko‘rish,  sotib  olib  unga  egalik  qilish  mumkin.  Odatda, 

---

 

229 

 

 

 

mahsulotni  sotib  olayotganda  nima  xarid  qilayotganingizni  oldindan 

bilasiz va ko‘rasiz.  

Xizmat  esa  –  bir  tomonning  ikkinchi  tomon  uchun  ko‘rsatayotgan 

xatti-harakatdir.  Siz  mijozga  xizmat  ko‘rsatganingizda,  mijoz  uni  ko‘z 

bilan ko‘rib, qo‘l bilan ushlamaydi, balki his etadi, foydalanadi, iste’mol 

qiladi.  

Mahsulot  korxonada  ishlab  chiqariladi  va  sotiladi.  Mijoz  kelgunga 

qadar do‘konda yoki omborda saqlanadi. Biroq xizmatlar odatda, avval 

sotiladi, keyin ishlab chiqariladi. Mahsulot ishlab chiqaruvchilar mijozdan 

ancha uzoqda bo‘lishi mumkin, lekin xizmat ko‘rsatuvchi va mijoz odatda 

yonma-yon turadi.  

 

 

 

 

 

 

 

9.2-rasm. Marketingning unsuri –mahsulot va xizmatlar