Tijorat banklari xizmat ko’rsatish sifati va samaradorligini oshirish yo’llari

Tijorat banklari xizmat ko’rsatish sifati va samaradorligini oshirish yo’llari.

Choriyev Tolib A’zamovich

Termiz davlat universiteti
Iqtisodiyot( tarmoqlar va sohalar) yo’nalishi
2- kurs magistranti.


Annotatsiya: Ushbu maqolada tijorat banklarining iqtisodiy samaradorligini aniqlashning turli yondashuvlari o’rganilgan. Mijozlarning bank xizmatlariga bo’lgan munosabatlariga asoslangan boshqaruv tizimi banklarning samaradorligiga ta'siri ko'rsatib o’tilgan.
Аннотация: В данной статье рассматриваются различные подходы к определению экономической эффективности коммерческих банков. Показано, что система управления, основанная на отношении клиентов к банковским услугам, оказывает влияние на эффективность банков.
Annotation: This article examines different approaches to determining the economic efficiency of commercial banks. A management system based on customer attitudes towards banking services has been shown to have an impact on the efficiency of banks.


Kalit so'zlar: tijorat banki, iqtisodiy samaradorlik, mijozlar ehtiyojini qondirish, standart xizmatlar.

Bank tizimi samaradorligini oshirish tadbirkorlik subyektlari va aholining arzon va sifatli moliyaviy xizmatlarga o‘sib borayotgan ehtiyojlarini ta’minlash uchun iqtisodiy rivojlanishning eng muhim omili hisoblanadi(1). “Bugun hamma banklar berilayotgan mablag‘dan samarali foydalanib, yalpi ichki mahsulot va ish o‘rinlarini ko‘paytirish to‘g‘risida o‘ylayaptimi?”, degan savol meni qiynaydi. Ming afsus yo‘q desak bu adolatdan bo‘ladi. Xizmatlar sifati mutlaqo talabga javob bermaydi. Banksiz qanday islohat qilish mumkin?”, deb fikr bildirdi Shavkat Mirziyoyev.

Bank sektori rivojlanishidagi yangi bosqichning asosiy mazmuni bank faoliyati sifatini oshirish bo'lishi kerak, bu bank mahsulotlari va xizmatlari turlarini kengaytirishni va ularni taqdim etish usullarini takomillashtirishni, kredit tashkilotlari biznesining uzoq muddatli samaradorligi va barqarorligini ta'minlashni taqozo etadi. Shuni yodda tutish kerakki, bank tizimining keng rivojlanish yo'li hali tugamagan. Bank xizmatlarining kirib borish darajasi past (birinchi navbatda hududlarda), investitsiyalar va asosiy vositalarni moliyalashtirishdagi kreditlar ulushi pastligicha qolmoqda. Bank xizmatlarining mavjudligini oshirish va ularning sifatini oshirish zarur. Bank xizmatlari bozori o'zlarining samaradorligini oshirish uchun sog'lom raqobatni qo'llab-quvvatlashi kerak.
Ushbu maqola bank xizmatlari sifatining tijorat banklari samaradorligiga ta'sirini o'rganib chiqadi. Avvalo, umuman "banklar faoliyati samaradorligi" tushunchasini talqin qilish to'g'risida to'xtash kerak. Britaniyalik iqtisodchi M. Farrel tomonidan 1957 yilda taklif qilingan korxona samaradorligining eng keng tarqalgan tasnifida ikki tur mavjud: texnik samaradorlik va taqsimot samaradorligi [4].
Birinchi turdagi samaradorlik ma'lum bir resurs uchun mahsulotni maksimal darajada oshirish bilan bog'liq. Ikkinchi tur ishlab chiqarish hajmining ma'lum darajasi uchun resurslar kombinatsiyasidan minimal foydalanishga kamaytiriladi.
Bank faoliyati samaradorligini tahlil qilish usullarini ikki guruhga bo'lish mumkin:
- bank faoliyati natijalarini baholash uchun an'anaviy bo'lgan moliyaviy nisbatlar usuli;
- ekonometrik usul.
Ekonometrik usul samaradorlik chegarasi kontseptsiyasiga asoslangan. Bank yoki bank sektori samaradorligi alohida bank ko'rsatkichlari qiymatlarining (masalan, xarajatlar, ko'rsatiladigan xizmatlar hajmi va boshqalar) samaradorlikning potentsial yoki haqiqiy chegaralariga yaqinligi asosida hisoblanadi. O'z navbatida samaradorlik chegarasi ishlab chiqarish funktsiyasi asosida hisoblanadi.
Ekonometrik yondashuv doirasida parametrli va parametrsiz usullar parallel ravishda ishlab chiqilmoqda. Ekonometrik usul, qoida tariqasida, hisob-kitoblarning murakkabligi va mehnatsevarligi tufayli o'quv ishlarida qo'llaniladi. Avvalo, aniqlik va soddalik tufayli moliyaviy koeffitsientlar usuli qo'llaniladi.
Tijorat bankining iqtisodiy samaradorligini kompleks baholash iqtisodiy samaradorlikni tahlilini o'z ichiga oladi, uning parametrlari:
- umuman bank faoliyati;
- mahsulot turlari bo'yicha bank mahsulotlarini sotish;
- tijorat bankining tarkibiy bo'linmalari sharoitida bank mahsulotlarini sotish;
- mijoz tomonidan bank mahsulotlarini sotish.
Bank mahsulotlarining samaradorligini, bankning tarkibiy bo'linmalari faoliyatini va bank mijozlariga xizmat ko'rsatishni baholashda bankning minimal ruxsat etilgan va minimal marjasining qiymatlari ham qo'llaniladi. Bu holda ular bilan taqqoslash ob'ekti tegishli marjning haqiqiy qiymatidir.
Bank xizmatlarining iqtisodiy samaradorligini baholash bo'yicha yuqoridagi yondashuv mijozning tariflari bo'yicha bank chegirmalarining mumkin bo'lgan miqdorini aniqlash yoki hisoblash muammolarini miqdoriy ravishda hal qilishga imkon beradi.
mijozlar tomonidan bank bilan o'tkaziladigan operatsiyalarning minimal iqtisodiy hajmi. Buning uchun mijozlarga xizmat ko'rsatishning haqiqiy chegarasi bankning ruxsat etilgan va talab qilinadigan minimal chegarasi bilan taqqoslanadi.
Shubhasiz, bank chegirmalarga rozi bo'lishi mumkin, agar haqiqiy marja minimal talab qilinadigan marjadan yuqori bo'lsa. Haqiqiy marj bilan qabul qilinadigan minimal darajadan past bo'lgan mijozlarga xizmat ko'rsatish va o'zaro biznesni rivojlantirish istiqbollari to'xtatilishi kerak.
Shunday qilib, bank va uning tarkibiy qismlarining iqtisodiy samaradorligini baholash bo'yicha taqdim etilgan metodologiya sizga bank qiymatini "yaratuvchilar" va "yo'q qiluvchilarni" aniqlashga, shuningdek ularning ushbu jarayonlarga qo'shgan hissasini miqdoriy aniqlashga imkon beradi.
Bank samaradorligini baholash uchun siz tijorat bankining barqarorligini harakterli va passiv operatsiyalar balansi jihatidan tavsiflovchi koeffitsientlardan foydalanishingiz mumkin [6].

1. 
   Tezkor kreditlar va depozitlarning nisbati S1 sizga talab davri va bir kun uchun bankning kredit va depozit portfellarining nisbatlarini aniqlashga imkon beradi, ya'ni resurslarni joylashtirganda jalb qilingan majburiyatlardan foydalanish darajasini tavsiflaydi bir kundan kam:
   

S1 = Kp1 / D1, (1)

Bu yerda Kp1 - talab bo'yicha va 1 kunlik kreditlar va boshqa joylashtirilgan mablag'lar,so’mda;

D1 - talab bo'yicha va 1 kun davomida yig'ilgan mablag'lar,so’mda.

2. 
   S2 muddatli kreditlar va depozitlarning nisbati muddatli (1 kundan ortiq) kredit va depozit portfellarining nisbatlarini aniqlashga imkon beradi, ya'ni resurslarni bir kundan ko'proq vaqt davomida joylashtirishda jalb qilingan majburiyatlardan foydalanish darajasini tavsiflaydi. Ushbu ko'rsatkichning etishmasligi kredit tashkilotlarida mavjud bo'lgan buxgalteriya qoidalari bilan bog'liq bo'lib, ular kredit va depozit portfellarining talab va to'lovning muayyan muddatlari nisbatlarini baholashga imkon bermaydi:
   

S2 = Кp2 / D2, (2)

bu erda Kp2 - 1 kun davomida kreditlar va boshqa ajratilgan mablag'lar,so’mda;

D2 - 1 kun davomida to'plangan depozitlar va boshqa mablag'lar,so’mda.

3. 
   S3 mobil resurslarini boshqarish ko'rsatkichi S2 indikatorining kengroq versiyasidir, chunki berilgan kreditlar, jalb qilingan ssudalar va depozitlardan tashqari, bank qimmatli qog'ozlarning savdo portfeliga, hisob-kitob va joriy hisobvaraqlariga ishonadi, shuningdek mablag'larni jalb qiladi. chiqarilgan qimmatli qog'ozlardan. S3 ko'rsatkichi eng ko'p boshqariladigan aktivlar va majburiyatlar balansini (nisbati) ochib beradi.U faol va passiv operatsiyalar paytida mobil oqimlarni boshqarishning umumlashtirilgan ko'rsatkichi bo'lib xizmat qilishi mumkin. Ushbu ko'rsatkichga qiziqishning ortishi ko'plab moliyaviy vositalardan foydalanish bilan bog'liq:
   

S3 = (Кp + QQ) / ( J + D + QQM), (3)

bu erda Kp - bankning umumiy kredit portfeli (Kpl + Kp2), so’mda;

QQ - qimmatli qog'ozlarning savdo portfeli, so’mda;
J– joriy va hisob-kitob hisob varaqlari, so’mda;
D - depozitlarning va boshqa qarz mablag'larining umumiy miqdori (D1 + D2), so’mda;
QQM - bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qog'ozlar bo'yicha bankning majburiyatlari.

4. 
   Hisob-kitoblarni boshqarish ko'rsatkichi S4 hisob-kitoblar uchun, bankning faol va passiv operatsiyalari uchun mablag 'ulushini aniqlashga imkon beradi. Bu tashqi kontragentlar bilan to'lovlar oqimlari intensivligining o'ziga xos xususiyati bo'lib, ular tarkibiga korrespondent banklar, davlat organlari (Moliya vazirligi), valyuta va fond birjalari, o'z filiallari va xo'jalik operatsiyalari bo'yicha qarzdorlar kiradi. Ko'rsatkichning bittasiga yaqin qiymati to'lov balansini ko'rsatadi. Birdan kattaroq qiymat hozirgi paytda hisob-kitoblardagi mablag'lar orqali resurslarning ustun "chiqib ketishi" ni tavsiflaydi va birdan kami resurslarning bankka "tushishi" ni tavsiflaydi:
   

S4 = Hа / Hn, (4)
qaerda Ha - bank ichidagi hisob-kitoblarga talablar, so’mda;
Hn - bank ichidagi hisob-kitoblar bo'yicha majburiyatlar, so’mda.

5. 
   Joriy rentabellik ko'rsatkichi S5 bankning joriy faoliyati samaradorligini joriy daromad va xarajatlarni taqqoslash orqali aniqlashga imkon beradi. Bu bank menejerlari uchun uning kundalik ishini baholashda bevosita qiziqish uyg'otadi. Oylik yoki choraklik hisobot kunlarida (bankning hisob siyosatiga qarab) ko'rsatkich nol qiymatga ega:
   

S5 = Jfoy / Jxar, (5)

bu erda Jfoy - bankning joriy daromadi, so’mda;

Jxar- bankning joriy xarajatlari, so’mda.
Bank rentabelligiga eng katta ta'sir ko'rsatadigan parametrlarni baholash uchun bank faoliyati ko'rsatkichlarini hisoblash kerak (1 va 2-jadvallar).