Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

 Bankning vazifalari 
Ko‘pchilikning  tasavvurida  bankning  iqtisodiyotda  tutgan  o‘rni  faqatgina 
omonatlarga  mablag‘larni  jalb  qilish  va  kreditlar  berishdan  iboratdir.  Lekin  zamonaviy 
banklar  o‘zlarining  raqobatbardoshligini  saqlash  va  ja’miyatning  talablarini  qondirish 

---

33 
 
maqsadida yangi vazifalarni ham bajarishni o‘rganishi lozim. Bugungi kunda bu vazifalar 
quyidagilardan iborat  
Bankning hozirgi zamon vazifalari 
t
/r 
Banklarning 
Roli 
Izoh 
1. 
Vositachilik  
Roli 

 
jismoniy shaxslardan qabul qilib olgan mablag‘larni yangi 
binolar, asbob uskunalar va boshqa ishlab chiqarish 
vositalariga investitsiya qilish maqsadida kreditga oladigan 
firma va korxonalar o‘rtasida vositachi vazifasini bajaradi. 
2. 
To‘lovlarni amalga 
oshirishda ishti-
rokchilik roli 

 
tovarlar, qimmatli qog‘ozlar va ko‘rsatilgan xizmatlar 
uchun talabnomalar, majburiyatlar va cheklarni kliring 
asosida o‘zaro surishtirishga asoslangan elektron to‘lovlar 
orqali naqd pulsiz hisob-kitoblarni olib boradi. 
3. 
Kafolatchilik roli 

 
bank kafolatchi sifatida tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlar 
uchun to‘lovlarni to‘lashga imkoniyati etmayotgan bank 
mijozlari qarzlarini akkreditiv ochish yo‘li bilan yoki fak-
torning operatsiyalari orqali to‘laydi. 
4. 
Agentlik  
(dallollik)  
Roli 

  bank mijozlar mulkini boshqarish va himoya qilish, 
mijozning topshirig‘iga binoan uning qimmatli 
qog‘ozlarini muommalaga chiqarish va joylashtirish kabi 
yumushlarni bajarishda agentlik vazifasini o‘taydi. 
5. 
Siyosiy yo‘li 

  ijtimoiy maqsadlarni hamda iqtisodiyotning rivojlanishini   
ko‘zlab   davlat tomonidan yuritilayotgan siyosatning 
targ‘ibotchisi vazifasini bajaradi. 
 
 
 Bank o‘z faoliyati jarayonida quyidagi xizmatlarni ko‘rsatadi: 

  jismoniy  va  yuridik  shaxslarning,  shu  jumladan  vakil  banklarning  hisob  varaqalarini 
ochish va yuritish hamda hisob varaqlar bo‘yicha hisob-kitob qilish; 

  omonatlarni jalb qilish; 

 
o‘z mablag‘lari va jalb qilingan mablag‘lar hisobidan o‘z nomidan kreditlar berish; 

 
chet  el  valyutasini  naqd  pul  va  naqd  bo‘lmagan  pul  shakllarida  yuridik  hamda  jismoniy 
shaxslardan sotib olish, sotish va ayirboshlash; 

 
pul mablag‘lari veksellar, to‘lov va hisob-kitob hujjatlarini inkasso qilish; 

  uchinchi shaxs nomidan majburiyatlarning bajarilishini nazarda tutuvchi kafolatlar berish; 

  uchinchi shaxs nomidan majburiyatlarning bajarilishini talab qilish huquqini olish; 

---

34 
 

 
qimmatli  qog‘ozlarni  chiqarish,  xarid  qilish,  sotish,  hisobni  yuritish  va  saqlash,  ularni 
boshqarish va boshqa operatsiyalarni bajarish; 

 
davlat faoliyatini qo‘llab-quvvatlash; 

 
kichik va o‘rta tadbirkorlikni kredit bilan ta’minlash; 

  trast xizmatlari - ishonch qog‘ozlar orqali mijozlar aktivlarini boshqarish; 

  faktoring xizmatlarni amalga oshirish; 

  moliyaviy lizingni bajarish; 

 
iste’mol kreditini berish; 

  moliyaviy maslahat va axborot xizmatlarini bajarish; 

 
naqd pul mablag‘larini boshqarish; 

  yuqori tavakkalchilikka ega kreditlar berish; 

 
sug‘urta xizmatlarini sotish; 

 
qimmatliklar bilan bo‘ladigan operatsiyalarda brokerlik xizmatlarini amalga oshirish; 

  investitsiya va boshqa xizmatlarni ado etish. 
Barcha  zamonaviy  banklar  muomalaga  pul  chiqaradilar  va  kredit  beradilar,  ya’ni  qarz 
oluvchining qarzini qaytarib berishi to‘g‘risida majburiyatini oladilar. Bu qanday amalga 
oshiriladi? 
Hozirgi  vaqtda  barcha  yirik  rivojlangan  davlatlarda  tovarlar  va  xizmatlar  uchun 
olinadigan haq asosan chek ko‘rinishida bo‘ladi. 
CHek hujjatlarining ikki turi mavjud: 
Birinchisi, mijozga kredit berilganda, u oddiy vekselga imzo chekadi va o‘z o‘rnida 
bank  unga  talab  qilib  olinguncha  depozit  hisob  varag‘ini  ochadi.  Qarzdorning  oddiy 
vekseli pul hisoblanmaydi, undan tovarlar va xizmatlar uchun to‘lov sifatida foydalanish 
mumkin  emas.  Lekin  bankning  depoziti  pul  hisoblanib,  undan  mijoz  xohlagan  vaqtda 
xohlagancha  sarf  qilishi  mumkin.  SHunday  qilib,  bank  qarz  berib,  o‘z  mijoziga  depozit 
ochib, muomalaga pul chiqaradi va mijoz undan erkin foydalana oladi. 
Ikkinchidan,  bank  tizimidagi  barcha  banklar  mijozlarga  kreditlar  berib,  pul 
ishlaydilar.  Bu  kreditlar  boshqa  banklarga  depozit  mablag‘  bo‘lib  tushadi.  Amaldagi 
qonunchilikka  ko‘ra,  bank  jalb  qilgan  depozitlarini  kafolatlash  uchun  zaxiralar  fondini 
tashkil qiladi. SHunday qilib, har bir jalb qilingan depozit qo‘yilmasi zaxiralar hajmining 
ortib  borishini  ta’minlaydi  va  bu  mablag‘lar  kredit  sifatida  ishlatilishi  mumkin.  Kreditlar 
boshqa  banklarga  depozit  ko‘rinishida  oqib  o‘tadi  va  yangi  kreditlar  berish  imkoniyati 
yuzaga keladi. Oxir oqibatda, banklarning kredit berish vazifasiga asosan, ularning depozit 
hisob  varaqalarida  turgan  pul  mablag‘lari  mamlakat  iqtisodiyotining  rivojlanishiga  katta 
ta’sir ko‘rsatadi. Banklarning pul ishlash qobiliyatiga ega ekanligi ular faoliyatining davlat 
tomonidan tartibga solib turilishining asosiy sababidir. 
Banklarning  o‘zaro  kredit  olishlaridan  maqsad  o‘z  mablag‘larini  to‘ldirish,  ular 
hisobidan  ortiqcha  kreditlar  berish  hamda  qo‘shimcha  daromad  olishdan  iboratdir. 
Banklarning  ana  shu  pul  ishlash  qobiliyati  ularning  davlat  tomonidan  qattiq  nazorat 
qilinishining asosiy sababidir. 
       Banklar  faoliyatidagi  xizmat  turlarining  ortib  borishi  va  kengayishi  yaqin  kelajakda 
ularning hozirgi banklarga qaraganda butunlay o‘zgarib ketishiga olib kelishi mumkin. Bu 
o‘zgarishlarning sodir bo‘lishiga quyidagilar ta’sir ko‘rsatmoqda: 

---

35 
 
1.  Xizmat  turlari  va  ularning  sifatlariga  bo‘lgan  talabning  ortishi.  Ba’zi  bir 
zamonaviy banklar sug‘urta kompaniyalari faoliyatida ishtirok  etish,  sug‘urta  savdosida  
brokerlik  qilish,  loyihalarni  investitsiyalash,  qimmatli  qog‘ozlar  bilan  bo‘ladigan 
operatsiyalarda  brokerlik  qilish,  moliyaviy  rejalashtirish,  soliq  tizimiga,  xususiy 
shaxslarga maslahatlar xizmatini taklif qilmoqdalar. 
2.  Raqobatning  o‘sishi.  Banklar  va  bankdan  boshqa  moliya  institutlari  xizmat 
turlarini kengaytirishi natijasida ular o‘rtasidagi raqobat kuchayadi. Bu raqobat kelajakda 
banklarning xizmat turlarini yanada kengaytirilishiga olib keladi. 
3.  Texnologiya 
sohasidagi 
o‘zgarishlar, 
ya’ni 
to‘lovlarning 
yangi 
integratsiyalashgan  vositalarini  yuqori  sur’atlar  bilan  shakllantiradigan  bank 
operatsiyalarini kompyuterlashtirishning texnologik inqilobi. 
4.  Banklarning xizmat ko‘rsatish doirasi va uning hududiy jihatdan kengayishi. 
5.  Bankrotlik  (inqiroz)  xavfining  ortishi  va  depozitlarning,  sug‘urta  tizimining 
kuchsizlanishi,  o‘sib  borayotgan  raqobat  banklarning  sinishiga  olib  keladi,  bu  esa 
sarmoyalar bozorida va investitsiyalar sohasida yangi sharoitlarni vujudga keltiradi. 
Mamlakat  iqtisodiyotining  barqaror  rivojlanishi  uchun  banklar  samarali  faoliyat 
ko‘rsatishlari  lozim.  CHunki,  ular  davlat  korxonalarini  moliyaviy  jihatdan  qo‘llab-
quvvatlaydilar,  xususiy  shaxslarni  moliyalashtiradilar  va  davlatning  pul-kredit  siyosatini 
amalga oshishini ta’minlaydi. 
Bu 
o‘rinda, 
banklarning 
samarali 
faoliyat 
ko‘rsatishlarida 
bank 
boshqaruvchilarining  tutgan  o‘rni  juda  katta  ekanligini  esdan  chiqarmaslik  lozim.  Bank 
boshqaruvchilari quyidagi fazilatlarga ega bo‘lishi kerak: 

 
professionalizm, ishga ijodiy yondoshish, qat’iylik, o‘ziga ishonch va ishga fidoyilik; 

 
yangicha  fikrlash,  topqirlik,  tashabbuskorlik  va  g‘oyalarni  hayotga  tatbiq  eta  olish 
qobiliyati; 

 
odamlarga ruhiy ta’sir ko‘rsata olish salohiyati; 

 
chiqishimli bo‘lish va yutuqni hisob qilish; 

  hissiyotga berilmaslik va ruhiy zarbalarga chidash; 

 
ochiq ko‘ngillilik, tadbirkorlik va yuz berayotgan o‘zgarishlarga oson moslashish; 

 
vaziyatni boshqara olish va korporativ tuzilmalarda shaxsga xos g‘ayrat-shijoat ko‘rsatish; 

 
o‘zini-o‘zi o‘stirishga va o‘zini safarbar etishga ichki ehtiyoj sezish; 

 
serg‘ayrat va bardoshli bo‘lish; 

 
o‘zini muvaffaqiyatli himoya qilishga moyillik va samarali hujumga o‘ta olish; 

 
o‘z ishi va qabul qilingan qarorlari uchun mas’uliyatni his qilish; 

 
jamoada va jamoa bilan ishlashga o‘zida ehtiyoj sezish.