Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

A bank

Aktivlar	Majburiyatlar
Zaxiralar +$ 10 m Kreditlar + $ 90 m	Chekli depozitlar + $100 m

Agar A bankka qarzga oluvchi tomonidan sarflangan pul boshqa bankda, misol uchun B bank, jamg’arilgan 90 mln dollar qarzga bersa, B bankni T- schoti quyidagicha bo’ladi:

B bank
Aktivlar	Majburiyatlar
Zaxiralar + $ 90 mln	Chekli depozitlar + $ 100 mln

Bank tizimidagi chekli depozitlar boshqa 90 mln dollarga oshdi, jami o’sish 190 mln dollar ya’ni A bankdagi 100 mln dollar qo’shilgan B bankdagi 90 mln dollar. Haqiqatda, A va B bank o’rtasidagi farq jami deposit hajmini oshirishda bir xil natijaga erishish uchun muhim hisoblanmaydi. Agar A bankdan qarz oluvchilar A bankda jamg’argan biror bir shaxsga chek yozsa, depozitlarda bir xil o’zgarish sodir bo’lar edi. B bank uchun T-schot A bankka ariza berganda va uning chekli depoziti 190 mln dollar miqdorga oshgan bo’lar edi.

B bank keyinchalik balansini o’zgartirishni xohlaydi. 90 mln dollarni 10 % ini saqlashi kerak(9mln dollar) majburiy zaxira sifatida va ortiqcha zaxirada 90 mln dollarni 90 % i (81 mln dollar) bo’ladi. Shu summani kreditga berishni amalga oshiradi. B bank qarz oluvchilarga 81 mln dollar kreditni taqdim etadii. B bankning T-schoti quyidagicha bo’ladi:

B bank
Zaxiralar +$9 m	Chekli depozitlar +$90 m
Kreditlar +$81 m

B bankdan qarzdorlar sarflagan 81 mln dollar boshqa bir C bankda jamg’arilsin. Natijada, bank tizimidagi oshgan zaxiralar dastlabki 100 mln dollardan, tizimdagi chekli depozitlar umumiy o’sish summasi 271 mln dollargacha yetdi($100+$90+$81mln).
Quyidagilar ham xuddi shu sabab, agar barcha banklar ularning ortiqcha zaxiralarining to’liq hajmda kreditga berilsa, chekli depozitlardagi yangi o’sib borish davom etaveradi(A,B, C… banklarda) birinchi jadvalda ko’rsatilganidek. Shuning uchun, zaxiralardagi dastlabki 100 mln dollar o’sishidan depozitlardagi umumiy o’sish 1000 mln dollarga yetadii.
Agar bank ortiqcha zaxiralarni qimmatli qog’ozlarga investitsiya qilishni tanlasa, natija bir xil bo’ladi. Agar A bank uning ortiqcha zaxirasi va kredit berishdan ko’ra sotib olgan qimmatli qog’ozlari olinganda edi, uning T-hisobvarag’i quyidagicha ko’rinishda bo’lar edi: