Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

Oddiy depozit ko’paytmasining kelib chiqishi
Ushbu formula to’g’ridan to’g’ri algebradan foydalanish orqali hosil qilinishi mumkin. Biz depozit o’zgarishi yoki zaxira o’zgarishidan bir xil javob olishimiz mumkin.
Bizning vazifamiz jami ortiqcha zaxiraga kiruvchi duch kelgan zaxirani olish emas, balki RR ya’ni jami talab qilinadigan zaxira bank tizimidagi jami zaxirani-R ga teng deganidir:
RR=R
Jami talab qilinadigan zaxira esa talab qilinadiga zaxiraning jami deposit ko’paytmasiga teng:
RR=rr*D
Birinchi tenglikka RR ni o’rniga rr*D ni olib kelib qo’yamiz.
rr*D=R
Ikki tomonni ham rr ga bo’lib quyidagi tenglikni hosil qilamiz:
D=
Deltani o’zgarishlarni ko’rsatish uchun qo’shib (1) formulani hosil qilamiz:
D=
Bu formulani hosil qilish bizga depozitni bir necha marta hosil qilishning boshqacha yo’lini o’rgatadi, chunki u bitta bank tizimini tekshirganimizdan ko’ra butun bank tizimini birdan tekshirib jarayonni tezlashtiradi. Bank tizimi uchun deposit jalb qilish faqatgina ortiqcha bank zaxirasi 0 ga teng bo’lganda to’xtatiladi, bu bank tizimida bankning jami talab qilingan zaxiralari jami zaxiralarga teng bo’lganda kuzatiladi RR=R. rr*D RR bilan o’rnini almashtirganda R=rr*D hosil bo’ladi va bu bizga qanday baland depozitlar talab qilingan zaxiralarning jami zaxiraga teng bo’lishiga olib kelishini ko’rsatadi. Shunday qilib berilga zaxiralar depositga teng bo’ladi, ya’ni zaxira depozitni ta’minlaydi.
Bizning misolimizda, majburiy zaxira stavkasi 10%. Agar zaxira 100 million dollarga oshadigan bo’lsa , umumiy majburiy zaxira ham 100 million dollarga oshirish uchun chekli depozitlar 1000 millionga oshirilishi kerak. Agar chekli depozitlarda aytaylik 900 million dollarga oshadigan bo’lsa , majburiy zaxiradagi oshish 90 million dollar zaxiradagi 100 million o’sishdan kam bo’ladi, demak ortiqcha zaxira bank tizimini qayeridadir mavjud bo’ladi. Banklar hozirgi kunda ortiqcha zaxiralarni qo’shimcha kreditlar berish yoki yangi depozitlar yaratishga sarflaydi: bu jarayon barcha zaxiralar ishlatilib bo’linguncha davom etadii, qaysiki chekli depozitlar 1000 million dollargacha oshiriladi.
Shuningdek biz umumiy ( Birinchi Milliy Bankni o’z ichiga oladi) bank tizimining T-buxgalteriyaga qarab ham ko’rishimiz mumkin, natijalar quyidagi jarayonda: