Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

Aktiv
Passiv
Zaxiralar +100 mln dollar	Qarz (FZT dan olingan) +100 mln dollar	Qarz (FZT dan olingan) +100 mln dollar	Zaxiralar +100 mln dollar

FZTning monetar majburiyatlari yuqoridagi misolimizga ko’ra 100 million dollarga oshdi va pul bazasi ham shunga mos ravishda ko’tarildi. Agar bank FZTdan olingan qarzlarni to’lasa, bunga mos ravishda u FZT dan olingan 100 million dollarlik qarzni yopa oladi va balans quyidagi ko’rinishga keladi:

Bank tizimi		Federal zaxira tizimi
Aktiv	Passiv	Aktiv	Passiv
Zaxiralar -100 mln dollar	Qarz (FR dan olingan) -100 mln dollar	Qarz (FR dan olingan) -100 mln dollar	Zaxiralar -100 mln dollar

FZT monetar majburiyatlari bo’yicha sof ta’siri va shundan kelib chiqib pul bazasi ham 100 million dollarga qisqardi. Pul bazasidagi o’zgarish FZTdan olingan qarzlar bilan bir xil miqdorda o’zgarganini ko’rishimiz mumkin.

Bankning zaxiralari tekshiruv bayon etilishiga bog’liqdir. Bank tizimidagi zaxiralarning umumiy miqdori bo’yicha joriy sof natija(shuningdek, pul bazasi) Federal Zaxira Tizimi(Fed)ning tekshiruv-kliring jarayonidagi holatidan kelib chiqadi va suzuvchanlik deb ataladi. AQSh Ga’znachiligi tijorat banklardan depozitlarni Fed da mavjud hisobraqamga jo’natganda, Fedda G’aznachilik depozitlarining oshishiga olib keladi, bu esa 11 Bobda ko’rsatib o’tilgan banklardan depozitlar chiqib ketishini yuzaga keltiradi, shuning uchun bank tizimidagi zaxiralarning va pul bazasining kamayishiga sabab bo’ladi. Shunday qilib, suzuvchanlik(ba’zi bir tasodifiy holatlar ta’sir qilishi mumkin, masalan cheklar qancha tezlikda to’lovga qabul qilinishi mumkin) hamda Fed dagi G’azna depozitlari(AQSh G’aznasining harakatlaridan kelib chiqib belgilanadi) har ikkisi ham pul bazasiga ta’sir ko’rsatadi, lekin ular Fed tomonidan boshqarilmaydi. Fed ning ishlariga aralashish bo’yicha AQSh G’aznachiligi qarorlari xorijiy valyuta orqali pul bazasiga ta’sir qiladi.
Bizning yuqoridagi mulohazamiz pul bazasining ikkita asosiy xususiyatlarini ifodalaydi: ochiq bozor operatsiyalari va moliyaviy institutlarga qarz berish. Bunda ochiq bozor operatsiyalaridagi xarajatlar yoki sotish hajmi Fed tomonidan qimmatli qog’ozlardagi dilerlarga buyruqlar berish bilan to’liq boshqariladi, markaziy bank buni mustaqil belgilay olmaydi, shuning uchun Fed dan olish mumkin bo’lgan qarzning miqdorini oldindan aytib bera olmaydi. Federal Zaxira diskont stavkani qo’llaydi(banklarga beriladigan kreditlarning foiz stavkalari), keyin banklar qarz berish haqida o’z qarorlarini qabul qilishadi. Fed ning diskont stavkasi ta’sir qiladigan qarz berish miqdori to’liqligicha Fed tomonidan boshqarilmaydi; banklarning qarorlari ham ahamiyatga ega.
Shuning uchun, biz pul bazasini ikkita tarkibiy qismga bo’lishimiz darkor: biri Fed tomonidan to’liq nazorat qila olinadi hamda boshqasi biroz kamroq boshqariladi. Biroz kamroq boshqariladigan tarkibiy qism bu Fed tomonidan bazaning kreditlar orqali boshqarilishidir. Bazaning qoldiq qismi(qarz berilmagan pul bazasi) Fed ning nazorati ostidadir, chunki uning natijalari asosan ochiq bozor operatsiyalaridan kelib chiqadi⁵⁹. Qarz olinmagan pul bazasidan Feddan olingan qarzlarni ayirish orqali kelib chiqadi, u qarzga olingan zaxiralar deb ataladi:
MB_n=MB-BR
Bunda: MB_n=qarzga olinmagan pul bazasi
MB=pul bazasi
BR= Fed dan qarzga olingan zaxiralar
Fed tomonidan boshqarilmaydigan omillar( masalan, Fed bilan suzuvchanlik va G’aznachilik depozitlari) qisqa muddatli variatsiyalarni yuzaga keltiradi va hafta kabi qisqa muddatda pul bazasidagi o’zgaruvchanlikning asosi bo’lishi mumkin. Biroq, ushbu o’zgaruvchanliklarni oldin aytib berish mumkin hamda ochiq bozor operatsiyalari bo’yicha muvofiqlashtirilishi mumkin. Fed bilan suzuvchanlik va G’aznachilik depozitlari qisqa muddatli o’zgaruvchanlikni yuzaga keltirsada, bunda ular pul bazasini boshqarishni qiyinlashtiradi, ular Fed tomonidan aniq boshqarishga to’sqinlik qila olmaydi.
Ko’p depozitni tashkil etish: oddiy model
Bizning bu bobda yoritilgan Federal Zaxiraning pul bazasini boshqarishi haqidagi tushunchalarimiz bilan, bizda depozitlar qanday tashkil etilishini tushuntirish vositalari mavjud., Bank tizimini Fed ortiqcha 1$ bilan ta’minlaganda, depozitlar ushbu miqdorga nisbatan ko’proq ortadi-bu jarayon ko’p depozitni tashkil etish deb ataladi.