Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

5.1-rasm. 1929-1933 yillarda muvaffaqiyatsiz tijorat baklarining depozitlar.
1930-yil oktabrdan oldin, bankrotlikka uchragan banklardagi depozitlar 1929-yilga nisbatan ko`p edi. 1930-yil noyabrda, ularning miqdori 1921-yil noyabrning boshiga nisbatan 2 barobar ko`p edi. Bir qancha shtatlardagi , Missuri , Indiana, Illinois, Ayova, Arkanzas, Shimoliy Karolinadagi banklarning bankrotlikka uchrashi , banklardagi depozitlarni pul qilib olishga bo`lgan harakatlarning keng tarqalishiga olib keldi. Ushbu vahima , depozitorlar, ayniqsa, qishloq joylaridagi depozitorlar orasida keng tarqaldi hamda 20-asrdagi bank tizimidagi eng kata ko`ngilsizlikka sabab bo`ldi. 1930-yil noyabrda 180 million $ lik depozitlar bilan 256ta bank inqirozga uchragan bo`lsa, Dekabrga kelib 370 million $ depozitlarga ega 532 ta bankkacha ko`tarildi, eng dramatic bankrotlik 11dekabrda yuz berib , 200 million $lik depozitlarga ega AQSh banki inqirozga yuz tutdi .
1929 yildan 1933 yilgacha muvaffaqiyatsiz tijoratb banklarining miqdori Buyuk Depressiya davomida bank sohasi inqirozining asoratidir.
Portfolio tanlovi nazariyasi birinchi banklarning inqirozi boshlanishi bilan depozitorlar o’zlarining qo’yilmalarini chekli depozitlardan valutaga (o’zlarinini bankdagi hisob raqamlaridan valutani olish orqali) o’tkazishlarini xoxlar va c o’sar edi. Bizning oldingi ortiqcha zaxira stavkasi tahlilimiz deposit chiqimida natijaviy ko’tarilish banklarga o’zlarini ortiqcha zaxira stavkasi e ni ulkan miqdorda orishi orqali himoya qilishiga ta’sir etishini ko’rsatadi. Ushbu ikkala bashorat 2-rasmda sana bo’yicha sanasi bo’yicha ko’rsatilgan. Birinchi bank sarosimasi davrida (1930 yil, oktabr – 1931 yil, yanvar) valuta kursi c yuqorilashni boshladi. Ko’proq tushirish 1930 yilning noyabr oyidan 1931 yilning yanvar oyigacha ikki baravardan ko’proq oshgan ortiqcha zaxira stavkasining tabiatidir.
Pul taklifi modeli e va c oshganda pul taklifi qisqarishini bashorat qiladi. Ko’p sonli deposit hajmini kengayishining umumiy darajasi susayishishida c natijalaridagi o’sish kichkina pul multiplikatorga va pul taklifida susayish boshlaydi. E dagi o’sish depozitlarni ushlab turish imkoniga egazaxiraning miqdorini kamaytiradi va hamda pul taklifini tushishiga ta’sir ko’rsatadi.