Toshkent farmatsevtika instituti

8.3. Energiyaning anaerob hosil bo`lishi
Hujayrada energiyaning hosil bo`lishi faqat oksidlanishli fosforlanish, ya`ni aerob yo`l bilan emas, balki oziqa moddalarini molekulyar kislorodsiz parchalanishidan ham hosil bo`ladi. Energiyaning kislorodsiz yoki anaerob hosil bo`lishiga bijg`ish deb ataladi. Anaerob yo`l energiya ishlab chiqarishda eng qadimgi va quyi pog`onadagi shakli hisoblanib, hujayra ―iqtisodiyoti‖ uchun samarali emas, chunki bu yo`nalishda ko`p material sarf qilinib, kam energiya olinadi. Ushbu jarayon yer atmosferasida kislorod bo`lmagan vaqtlarda sodda organizmlarda shakllangan bo`lib, asosan mikroorganizmlar va achitqilar uchun xos. Yuqori rivojlangan organizmlar bu yo`ldan kislorod yetishmagan ba`zi holatlarda, masalan, mushak qisqarishining energiya ta`minotida foydalanadi. Bundan tashqari rak kasalligida hujayrada normal aerob oksidlanish qobiliyati yo`qolib, hujayra hayotiy jarayonlarini kechishi uchun kerakli energiyani olishda bijg`ish reaktsiyasidan foydalanadi. Bunday vaziyatlarda hujayra o`zining tashkiliy jihati va vazifasi bo`yicha haqiqiy hujayradan quyi pog`onaga o`tadi deb hisoblanadi.
Barcha yuksak darajadagi o`simlik va hayvonlarda, shu jumladan odamda ham bijg`ish saqlanib qolgan bo`lib, ikki tomonlama vazifani bajaradi. Ya`ni

279

oraliq mahsulotlarni aerob oksidlanishi bilan yakunlanadigan boshlang`ich bosqichi hamda energiya ishlab chiqarishning qo`shimcha usuli hisoblanadi.
Hujayrada anaerob energiya hosil bo`lishining asosiy manbai geksozalar– avvalo D-glyukoza. Ayrim mikroorganizmlar pentozalar, aminokislotalar, yog` kislotalarini ham bijg`itish xossasiga ega. Uglevodlar parchalanishining bir-biridan va oxirgi mahsulotlari bilan farq qiluvchi bir nechta yo`llari mavjud:
Yog` kislota Yog` kislotali bijg`ish