5-MAVZU.ELEKTROMAGNIT VA ISSIQLIK SARF O‘LCHAGICHLARI. Reja 1.Elektromagnit sarf o‘lchagichlari.
2.Issiqlik sarf o‘lchagichlari.
1. Elektromagnit sarf o‘lchagichlari. Elektromagnit (induksion) sarf o‘lchagichlarning ishlash prinsipitashqi magnit maydoni ta’sirida elektr tokini o‘tkazuvchi suyuqlik oqimida hosil bo‘lgan EYUQ ni o‘lchashga asoslangan. Induksion sarf o‘lchagichning sxemasi 23.1-rasmda ko‘rsatilgan.
Magnitning N va S qutblari orasida magnit maydoni kuch chiziqlari yo‘nalishiga perpendikulyar ravishda suyuqlik quvuri 1 o‘tadi. Quvurning magnit maydonidan o‘tadigan qismi nomagnit material (ftoroplast, ebonit va boshqalar) dan tayyorlanadi. Quvur devorlarida bir-biriga diametral qarama-qarshi yo‘nalgan o‘lchash eletkrodlari 2 o‘rnatilgan. Magnit maydoni ta’sirida suyuqlikdagi ionlar harakatga keladi va o‘z zaryadlarini o‘lchash elektrodlariga berib, ularda EYK hosil qiladi. Oqim tezligiga mutanosib, EYK ning qiymati, magnit maydoni o‘zgarmas bo‘lganda, elektromagnit induksiyasining asosiy tenglamasi orqali aniqlanadn:
E =B·D·vo‘rt (23.1)
bu yerda, В —magnit qutblari oraligida hosil bo‘lgan elektr magnit induksiya, Tl; D — quvurning ichki diametri (elektrodlar orasidagi masofa), m; vo‘rt —oqimnipg o‘rtacha tezligi, m/s. Tezlikni Q hajmiy sarf orqali ifodalasak
(23.2)
Bu ifodadan o‘zgarmas magnit maydonida EYK ning qiymati sarfga to‘g‘ri mutanosib ekanligi kelib chiqadi. Induksion sarf o‘lchagichlar elektr o‘tkazish qobiliyati 10-3...
10-5sm/m dan kam bo‘lmagan suyuqliklarda ishlatiladi.
O‘zgarmas magnit maydonga ega bo‘lgan induksion sarf o‘lchagichlarning asosiy kamchilgi — magnit elektrodlarida qutblanish va galvanik EYKning paydo bo‘lishidadir. Bu kamchiliklar harakatdagi suyuqlikda magnit maydon tomonidan induksiyalangan EYUQ ni to‘g‘ri o‘lchashga yo‘l qo‘ymaydi yoki qiyinlashtiradi.Shuning uchun, o‘zgarmas magnit maydoniga ega bo‘lgan sarf o‘lchagichlar suyuq metallar, suyuqlikning pulslanuvchi oqimi sarfini o‘lchashda va qutblanish o‘z ta’sirini ko‘rsatishga ulgurmaydigan qisqa vaqtli o‘lchashlarda ishlatiladi. Hozir induksion sarf o‘lchagichlarning ko‘pchiligida o‘zgaruvchan magnit maydonidan foydalaniladi. Agar magnit maydon τ vaqtdafchastota bilan o‘zgarsa, EYK quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:
(23.3)
bu yerda,
—induksiyaning amplituda qiymati.
O‘zgaruvchan magnit maydonida elektrokimyoviy jarayonlar o‘zgarmas maydonga qaraganda kamroq ta’sir ko‘rsatadi. O‘zgaruvchan magnit maydonli induksion sarf o‘lchagichning prinsipial sxemasi 23.2-rasmda ko‘rsatilgan. Chizmada quyidagi belgilar qabul qilingan: SBEO‘ — o‘zgaruvchan magnit maydonli sarf o‘lchagichning birlamchi elektromagnit o‘zgartgichi; Magnit maydon elektromagnit 4 yordamida hosil bo‘ladi: OK—oraliqdagi o‘lchash kuchaytirgichi 0...5 mA o‘gzarmas tok chiqish signaliga ega bo‘lgan o‘zgartgich; O‘A—o‘lchov asbobi, integrator va hokazo; R — qarshilik.
Q uvur 1 ning nomagnit qismi ichida elektromagnit 4 yordamida teng bo‘linmali
магнит майдон ҳосил бўлади. Suyuqlikda magnit maydoni ta’sirida hosil bo‘lgan EYK suyuqlik capfiga to‘g‘ri mutanosib bo‘lib, elektrodlar 2 va 3 orqali oraliqdagi o‘lchash kuchaytirgichiga uzatiladi, bu yerda,n sarfga mutanosib kuchlangan signal chiqadi. Kuchlangan signal sarf birligida darajalangan o‘lchash asbobiga keladi. Unifikatsiyalashgan elektr chiqish signalining (O...5mA) mavjudligi ikkilamchi nazorat asboblarini qo‘llashga imkon beradi.
Induksion sarf o‘lchagichlar bir qator afzalliklarga ega. Bular inersion emas, bu hol tez o‘zgaruvchan sarflarni o‘lchashda va ularni avtomatik rostlash tizimlarida ishlatishda juda muhim. O‘lchash natijalariga suyuqlikdagi zarrachalar va gaz pufakchalari ta’sir qilmaydi. Sarf o‘lchagichning ko‘rsatishlari o‘lchanayotgan suyuqlik xususiyatlariga (qovushoqlik, zichlik) va oqim xarakteriga (laminar, turbulent) bog‘liq emas.
Elektromagnit sarf o‘lchagichlarning kamchiliklariga o‘lchanayotgan muhit elektr o‘tkazuvchanligi qiymatining minimalligiga qo‘yilgan talabni kiritish lozim, bu ularni qo‘llanish doirasini cheklaydi. O‘lchash sxemasining murakkabligi.
Induksion sarf o‘lchagichlar 1...2500 m3/soat va undan katta chegarada diametri 3...1000 mm va undan katta quvurlarda, suyuqlikning chiziqli tezligi 0,6... 10 m/s gacha bo‘lganda, sarf o‘lchashlarni ta’minlay oladi. Asboblarning aniqlik sinfi 0,6; 1; 1,5; 2; 2,5.
