Toshkent farmatsevtika instituti

Etanol GLYUKOZA Propion kislota

spirtli bijg`ish propion kislotali bijg`ish

Sut kislota

Sut kislotali bijg`ish yoki glikoliz

Glyukozaning kislorodli– aerob parchalanish yo`li uch bosqichdan iborat.
Birinchi bosqich – glikolitik bosqich-glyukozani piruvatgacha parchalanishi;
Ikkinchi bosqich– piruvatni oksidlanish yo`li bilan dekarboksillanishi va atsetil
KoA hosil bo`lishi;
Uchinchi bosqich–Krebs sikli va nafas olish zanjiri (elektronlar o`tkazgich zanjiri).
Birinchi bosqich glyukoza katabolizmining induvidial parchalanish yo`li bo`lib, ikkinchi va uchinchi parchalanish bosqichlari ―modda almashinuvining umumiy yo`llari‖ deb yuritiladi.
Birinchi bosqich sitozolda, ikkinchi va uchinchi bosqichlar mitoxondriyalarda
kechadi. Glyukozaning asosiy parchalanish yo`li aerob oksidlanish bo`lib,
energetik nuqtai nazardan eng samarali inson va hayvonlar aerob organizmlardir;
bir molekula glyukozani aerob oksidlanishidan 38 molekula ATF hosil bo`ladi.
Buning 8 molekulasi – birinchi glikolitik bosqichda; 6 molekulasi–piruvatning
oksidlanish yo`li bilan dekarboksillanishidan–ikkinchi bosqichida; 24 molekulasi
esa Krebs sikli- uchinchi bosqichida sintezlanadi. Uglevodlarning anaerob
parchalanish bosqichlari quyidagicha:
Glikoliz uchun ikki hodisa xarakterlidir:

280

Substratli fosforlanish–glikoliz metabolitlarida 1,3–difosfoglitserin kislota va fosfoenolpiruvatlar (2-fosfoenolpirouzumkislota) to`plangan energiya ADFga uzatilib, uning fosforlanishi natijasida ATF sintezlanadi.

Anaerob jarayonning muhimligi oksidlanish-qaytarilish reaktsiyasida 2 molekula 1,3-difosfoglitserin kislota va energiya hosil bo`lishidir. Energiya 2 molekula 1,3-difosfoglitserin kislotasining fosfat bog`larida to`planganligi uchun u makroergik modda hisoblanadi. Keyingi anaerob jarayonning muhimligi oksidlanish-qaytarilish reaktsiyasida 2 molekula 1,3-difosfoglitserin kislota va energiya hosil bo`lishidir. Energiya 2 molekula 1,3-difosfoglitserin kislotasining fosfat bog`larida to`planganligi uchun u makroergik modda hisoblanadi. Keyingi bosqichda 1,3-difosfoglitserat kislotaning ikki molekulasi 2 molekula fosfoglitserat kislotaga aylanadi va 2 fosfat bog`li energiyani ajratadi.

Ajralgan energiya substratli fosforlanish yo`li bilan 2 molekula ATF sinteziga sarf bo`ladi. Reaktsiyadagi piruvat esa 1,3-difosfoglitserat kislotaning oksidlanishida ajralib chiqqan 4 vodorod atomi va laktatdegidrogenaza fermenti ishtirokida sut kislotaga o`tadi. Shu tariqa odam organizmida uglevodlarning anaerob yo`l bilan parchalanishi tamom bo`ladi.
Anaerob glikolizning energetik qiymati u qadar katta bo`lmasa ham mushaklar intensive ishlashining boshlangich vaqtida, kislorod bilan ta`minlanish chegaralanganda, asosan skelet mushaklari uchun energiya manbai bo`lib xizmat qiladi.

281

Glyukoza jigarda qaytar reaktsiyalar ishtirokida glikogen ko`rinishida to`planadi. Glikoliz natijasida glyukozaning anaerob sharoitda parchalanishidan energiya va sut kislotasi hosil bo`ladi. Ushbu jarayonda 4 molekula ATF hosil bo`ladi, glikolizda 2 molekula ATF, glikogenolizda esa 1 molekula ATF sarflanadi. Shunday qilib, energetik yutuq 2 molekula ATFni tashkil etadi.
Glyukoza + 2ADF +2Fn 2 Laktat +2ATF +2H2O

Glikolitik oksidoreduktsiya–fosfoglitseraldegid va piruvat orasidagi oksidoreduksiyasida piruvat qaytariladi va sut kislotasi (laktat) hosil bo`ladi. Bu hodisa kislorodsiz sharoitda yuz beradi, agar kislorod to`qimalarda yetarli bo`lsa laktat oksidlanib, piruvatga aylanadi;

Glyukozaning aerob yo`l bilan parchalanishini oxirgi mahsuloti CO<sub>2,</sub> H<sub>2</sub>O va energiya bo`lib, yig`indi tenglamasi quyidagichadir:
Glyukoza(C₆H₁₂O₆) + 6O₂ CO₂ +38 ATF + 6H₂O