Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

57-bob. ZARAR Y E T K A Z IS H D A N K E L IB C H IQ A D IG A N  
M A JB U R IY A T L A R
l - § . Zarar yetkazishdan kelib chiqadigan majburiyatlar 
to‘g ‘risida um um iy tushuncha
Zarar yetkazishdan kelib chiqadigan majburiyat tushunchasiga 
fuqarolik qonunchiligida ta’rif berilmagan. Biroq, mazkur tushuncha 
bevosita, g'ayriqonuniy harakat (harakatsizlik) tufayli fuqaroning shaxsiga 
yoki mol-mulkiga yetkazilgan zarar, shuningdek, yuridik shaxsga 
yetkazilgan zarar, shu jumladan boy berilgan foyda zararni yetkazgan 
shaxs tomonidan toiiq hajmda qoplanishi lozimligi tarzda FKning 985- 
moddasida o‘z ifodasini topgan. Mazkur normadan zarar yetkazgan 
shaxsning yetkazilgan zararni to iiq qoplash m ajburiyati, hamda 
jabrlanuvchining yetkazilgan zararni qoplashni talab qilish huquqi 
mavjudligini anglash mumkin. Bu esa o‘z navbatida majburiyatning 
an’anaviy tuzilishi (konstruksiyasi) - kreditor va qarzdor munosabatlari 
mavjudligini bildiradi. Mazkur holatda zarar yetkazuvchi - qarzdor 
hisoblansa, jabrlanuvchi (mulkiga, hayoti yoki sog‘lig‘iga zarar yetgan 
shaxs) - kreditor hisoblanadi. Shu bilan birga zarar yetkazilganda 
jabrlanuvchining talab qilishi huquqi zarar yetkazuvchi uchun majburiyat 
sifatida namoyon boiadi.
Zarar yetkazishdan kelib chiqadigan majburiyatlarga muvofiq, shaxs 
(jismoniy yoki yuridik shaxs) ning hayoti va sogiig'i yoki mol-mulkiga 
zarar yetkazgan shaxs yetkazilgan zarar toiiq qoplanishi majburiyatini 
oladi, jabrlanuvchi esa o‘ziga yetkazilgan zarar qoplanishi talab qilishi 
huquqiga ega boiadi.
Ta’kidlash lozimki, kishilarning bir-biri bilan doimiy ravishda o'zaro 
munosabatlarida ba’zan ularning moddiy yoki nomoddiy manfaatlariga 
zarar yetish oqibatlari kelib chiqadi. Bu zararlar turli tasodiflar, 
ehtiyotsizlik, qasd orqali, tabiiy ofatlar natijasida yuzaga keladi1. Shunday 
holatda yetkazilgan zarar kim tomonidan toianishi (zarar yetkazilgan 
shaxs yoki jabrlangan shaxs yoxud uchinchi shaxslar tomonidan) masalasi 
yuzaga keladi. Hozirgi vaqtda yuridik va jismoniy shaxslar kutilmagan 
zararlardan himoyalanish maqsadida sug'urta xizmatidan foydalanishga 
harakat qilmoqdalar. Ammo har doim ham vaqtida sug'urta xizmatidan
1 
Гражданское Право.Учебник.Часть И/Под.ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого.-М.: 
Проспект. 1998.-694 с.

---

foydalanishining iloji boiavermaydi. Natijada kutilmagan zarar kelib 
chiqadi. Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, sug'urta tovoni har doim ham 
yetkazilgan zararni to'la qoplay olmaydi. Shu sababli yetkazilgan zararni 
bir huquqiy institut yordamida tartibga solishning iloji yo'q 1. Mazkur 
munosabatlarni tartibga solishda zarar yetkazishdan kelib chiqadigan 
majburiyat instituti asosiy o'ringa ega bo'ladi. Fuqarolik huquqida 
majburiyatlarning bu turi delikt majburiyatlar - deb ham ataladi.