|
birinchidan,
mukofotni va’da qilish oshkora (ommaviy) bo'lishi, ya’ni
nomuayyan shaxslar doirasiga murojaat qilingan bo'lishi kerak. Agar
mukofotni to'lash aniq bir shaxs yoki shaxslarning bir doirasiga
mo'ljallangan bo'lsa, bu munosabatlar shartnoma xarakteriga ega bo'ladi;
ikkinchidan,
va’da qilingan mukofot mulkiy xarakterga, ya’ni pul
yoki boshqa tarzdagi mulkiy qiymatga ega bo'lishi kerak. Masalan:
qimmatbaho ashyo berish;
uchinchidan,
mukofot maium bir huquqqa mos harakatni amalga
oshirganlik uchun belgilanadi. Belgilangan mukofotni olish uchun erishilishi
lozim boigan natija eionda ko'rsatilishi shart. Masalan: y o‘q narsani
topish;
to‘rtinchidan,
mukofotni oshkora toiash to'g'risidagi eionda mukofot
kim tomonidan va’da qilingani ko'rsatilishi kerak. V a’daga qiziqish
bildirgan shaxs va’dani yozma ravishda tasdiqlashni talab qilishga haqli
va agar, haqiqatda mukofot to'g'risidagi eion unda ko'rsatilgan shaxs
tomonidan qilinmagan b o iib chiqsa, bunday talab qo'yilmaganligi
oqibatlari xavfi uning zimmasida boiadi (FKning 981-moddasi, 2-qismi).
Yuqoridagi belgilardan kelib chiqib, quyidagicha ta’rif keltirish
mumkin: “ Mukofotni oshkora va’da qilish deganda shartlashilgan natijaga
erishganlik uchun mulkiy xarakterda taqdirlash bilan va’da berish nazarda
tutilgan, nomuayyan shaxslar doirasiga qaratilgan murojaat tushuniladi”.
Mukofotni va’da qilgan shaxs uni toiashi shart. Mukofotning summasi
yoki mulkiy qiymatga ega ashyo eionda ko'rsatilgan boiishi mumkin
yoxud mukofot miqdori ko'rsatilmagan bo'lishi mumkin. Agar mukofotni
oshkora va’da qilishda uning miqdori ko'rsatilmagan boisa, u mukofotni
va’da qilgan shaxs bilan kelishuvga ko'ra aniqlanadi, nizo kelib chiqqan
taqdirda esa sud tartibida aniqlanadi (FKning 981-moddasi, 3-qismi).
Eionda ko'rsatilgan harakat bajarilishi yoki bajarilmasligi mumkin
Bu harakat belgilangan muddatda bajarilsa, uni bajargan shaxs mukofotni
talab qila oladi. Ayrim hollarda bu ish bir-biridan mustaqil ravishda bir
necha shaxs tomonidan bajarilishi mumkin. Bunday holatda Fuqarolik
kodeksining 981— moddasi, 5-qismiga muvofiq tegishli harakatni birinchi
bo'lib sodir etgan shaxs mukofotni olish huquqiga ega boiadi. Agar eionda
ko'rsatilgan harakatni qaysi biri birinchi boiib sodir etganini aniqlashning
imkoni bo'lmasa, shuningdek, harakat ikki yoki undan ortiq shaxslar
tomonidan bir vaqtning o'zida sodir etilgan bo'lsa, mukofot ular o'rtasida
bab-baravar yoki ularning o'zaro kelishuvida nazarda tutilgan miqdorda
taqsimlanadi.
Fuqarolik kodeksining 981-moddasi, 4-qismi mukofotni toiash
majburiyati, tegishli harakat eion qilinishi munosabati bilan yoki undan
mustasno tarzda bajarilganidan qat’iy nazar, yuzaga kelishini belgilaydi.
Ba’zi hollarda mukofot va’da qilinganidan xabardor bo'lmagan shaxs
eionda ko'rsatilgan harakatni bajarishi mumkin Bu holda ham Fuqarolik
kodeksining 981-moddasi, 5-qismi qoidalari qo'llaniladi.
Eionda m aium muddatning ko'rsatilgan boiishi mukofotni olish
uchun tegishli harakatni shu muddatda qilish lozimligini va bu muddat
da’vo mukofot va’da qilgan shaxs u bilan bog‘liqligini ko'rsatadi. Muddat
mukofotni oshkora va’da qilishning zaruriy xarakterdagi belgisi emas.
Lekin u ko'rsatilgan bo‘lsa, shu muddat davomida qilingan harakat
mukofot olishga asos bo'lishi mumkin.
Mukofotni oshkora va’da qilgan shaxs uni bekor qilishga haqli.
M ukofotni oshkora v a ’ da qilishni bekor qilish izlanuvchilarning
manfaatlarini buzmasligi kerak. Shuning uchun qonunda bekor qilish
m a’lum shartlarga rioya etgan holda amalga oshirilishi kerakligi
ko'rsatilgan.
Fuqarolik kodeksining 982-moddasida ko'rsatilishicha, mukofot
to'lashni oshkora e’lon qilgan shaxs berilgan va’dadan xuddi shunday
tartibda voz kechishga haqli, voz kechishga yo'l qo'ymasligi e’lonning
o'zida nazarda tutilgan yoki undan kelib chiqadigan yoki mukofot va’da
qilingan harakatni sodir etish uchun muayyan muddat berilgan yoxud
voz kechishni e’lon qilish paytiga kelib bir yoki bir necha qiziqish bildirgan
shaxslar e’londa ko'rsatilgan harakatni bajarib bo'lgan hollar bundan
mustasno.
Bu qoidadan shuni ko'rish mumkinki, mukofotni oshkora va’da
qilgan shaxs undan voz kechishi uchun quyidagi shartlarga amal qilishi
kerak:
a) va’dani bekor qilish va e ’lon qilish qay tartibda amalga oshirilgan
bo'lsa, shu tartibda amalga oshirilishi kerak;
b) e ’londa undan voz kechishga yo'l qo'yilmasligi ko'rsatilgan
bo'lmasligi lozim;
v) e’londa ko'rsatilgan harakat sodir qilinishi kerak bo'lgan muddat
belgilab qo'yilmagan bo'lishi shart;
g) voz kechishni e’lon qilish paytida e’londa ko'rsatilgan harakat
sodir qilinmagan bo'lishi kerak.
Mukofot haqidagi oshkora va’dani bekor qilish mukofot to'g'risida
e’lon qilgan shaxsni qiziqish bildirgan shaxsga u e’londa ko'rsatilgan
harakatni bajarishi munosabati bilan qilgan xarajatlarini qoplashdan ozod
qilinmaydi. Qoplash miqdori barcha hollarda e ’londa ko'rsatilgan
mukofotdan ortiqcha bo'lishi mumkin emas.
Agar mukofotni oshkora va’da qilishda uning miqdori ko'rsatilmagan
bo'lsa, mukofot, va’da qilgan shaxs bilan o'zaro kelishuvlariga ko'ra
aniqlanadi, agar mukofot bo'yicha nizo kelib chiqsa sud tomonidan hal
qilinadi.
Mukofotni to'lash majburiyati, tegishli harakat e ’lon qilinishi
munosabati bilan yoki undan mustasno tarzda bajarilganidan qat’iy nazar,
vujudga keladi. Mukofotni to'lashning ikki omilini ajratib ko'rsatish
mumkin:
Mazkur majburiyat muvofiq harakatlarning bajarilishi lozimligi
faktidan qat’iy nazar paydo bo'ladi.
Mazkur majburiyat bunday va’dani bergan shaxsni aniqlaganishi
sharti bilan paydo bo'ladi.
E’ionda ko'rsatilgan harakati bir necha shaxs tomonidan bajarilganida
harakatni birinchi bo'lib bajargan shaxs mukofotni olish huquqiga ega.
Agar e ’londa ko'rsatilgan harakat ikki yoki undan ortiq shaxs
tomonidan bajarilgan bo'lsa va ulardan qaysi biri tegishli harakatni
birinchi bo'lib bajarilishini aniqlashning imkoni bo'lmasa, shuningdek,
agar harakat ikki yoki bundan ortiq shaxslar tomonidan bir paytning
o'zida sodir etilgan bo'lsa, mukofot ular o'rtasida bab-baravar yoki
ularning o'zaro kelishuviga ko'ra taqsimlanadi.
Agar mukofot to'g'risidagi e’londa boshqacha tartib nazarda tutilmagan
bo'lsa yoki unda ko'rsatilgan harakat xususiyatidan kelib chiqmasa,
bajarilgan harakatning e’londa mavjud bo'lgan talablarga muvofiqligi
mukofotni oshkora va’da qilgan shaxs tomonidan aniqlanadi, nizo kelib
chiqqan taqdirda esa sud tomonidan hal qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
