Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 Красавчиков O .A . Вопросы системы особенной части Т К РС Ф СР. Свердловск.
1957. -1 2 7 б.
2 Брагинский М , Витрянский В. Договорное право. М:, С татут. 1997. - 3 2 0 с.

---

birgalikdagi faoliyat yuritishga ixtisoslashgan shartnomalardan biri 
hisoblanadi.
Shartnomaning yana bir xususiyati shartnoma taraflarining ishtiroki 
bilan bog'liq. Shartnomada taraf sifatida faqat tadbirkorlik subyektlari 
ishtirok etishlari mumkin. Tadbirkorlik subyektlarining huquqiy holati 
va kimlar tad’irkorlik subyektlari ekanligi qonun-hujjatlari bilan 
belgilanadi. Oddiy shirkat shartnomasidan boshqa fuqarolik-huquqiy 
shartnomalarda taraflar qarzdor va kreditor sifatida munosabatga 
kirishadilar. Oddiy shirkat shartnomasida esa shartnoma ishtirokchilari 
fuqarolik huquqiy munosabatlardagi boshqa shartnomalar kabi bir- 
birlariga nisbatan qarzdor va kreditor sifatida ishtirok etmasdan, balki 
birgalikdagi yagona manfaatlarni, ma’lum maqsadni ko'zlagan holda 
harakat qiiadilar, chunonchi FK 210-moddasining ikkinchi qismida 
aytilganidek, bir yoki bir necha shaxslar ko‘p kvartirali uy-joylar 
qurishlari yoki fuqarolar o‘z chorva mollarini birgalashib boqishlari, 
shuningdek, bog'dorchilik shirkatlari (kooperativi) o'zaro munosabatlarini 
shirkat shartnomalari asosida olib borishlari Oddiy shirkat shartnomasiga 
misol boia oladi.
Oddiy shirkat turmushning ba’zi sohalarida turli ko'rinishlarda 
namoyon boiadi. Masalan, bir necha kishi tomonidan uyushgan guruh 
tuzilib (biroq yuridik shaxs sifatida ro'yxatdan o'tmasdan), buyurtma 
asosida imoratlar qurish, sozanda-xonandalar guruhi tuzib to'ylarga xizmat 
qilish, bir necha fanlar bo'yicha o'qituvchilar tomonidan repetitorlar 
guruhiga uyushish va h.k.
Oddiy shirkat a’zolari tadbirkorlik maqsadini ko'zlab faoliyat 
yuritishlari, shuningdek, xayr-saxovat maqsadlarida birgalikda faoliyat 
yuritishlari ham mumkin.
Yirik va alohida yirik xavflarni o'rtada sug'urta qilish uchun 
birgalikda sug'urtalovchilar birgalikdagi faoliyat to'g'risidagi shartnoma 
asosida oddiy shirkatlar (sug'urta sherikchiligi) tuzishlari mumkin. (FKning 
941-moddasi).
Oddiy shirkat shartnomasining yana bir xususiyati unda ishtirok 
etuvchi sheriklarning solidar majburiyatga ega ekanlikliklaridir.
Oddiy shirkat shartnomasi haq baravariga tuziladigan shartnoma 
hisoblanadi, chunki shartnoma ishtirokchilari FKning 963-moddasida 
ko'rsatilganidek, sheriklarning umumiy maqsadga erishish uchun qo'shadigan 
pul mablag'lari, mol-mulki, kasbiy va boshqa bilimlari, malaka va mahorati, 
shuningdek, ishtirokchining ishbilarmonlik obro'-e’tibori va shu kabi boshqa 
xislatlari sheriklarning umumiy ishga qo'shgan hissasi hisoblanadi.

---

Oddiy shirkat shartnomasi mazmunidan yoki haqiqiy faktik 
holatlaridan boshqacha hoi kelib chiqmasa, sheriklarning umumiy ishga 
qo‘shadigan hamma narsasi: puli, boshqa mol-mulki, kasbiy bilimlari, 
malaka, mahorati va ishbilarmonlik obro‘-e ’tibori qiymati bo‘yicha teng‘ 
hissa q o‘shgan deb taxmin qilinadi. Sheriklarning yuqorida aytilgan 
umumiy ishga qo'shadigan hamma hissalarini pul bilan baholash sheriklar 
o'rtasidagi kelishuv (shartnoma) bo'yicha amalga oshiriladi.
Har bir taraf bahosi (qiymati) teng mol-mulk taqdim etganida haq 
to'lash ekvivalentlik tusini kasb etadi. Mulkiy munosabatlarning 
ekvivalentligi ularning iqtisodiy jihatdan teng baholik bo'lishini taqozo 
etadi, bunda mazkur mu-nosabatlar teng baholik amalda bo'lgan baholar 
bo'yicha belgilangan hollarda ham haq to'lanadigan munosabatlar 
hisoblanadi. Mulkiy munosabatlarning haq evaziga amalga oshirilishi tufayli 
ularning ishtirokchilari teng subyektlar sifatida ish ko'radilar.
Oddiy shirkat shartnomasi konsensual shartnoma hisoblanadi. Ushbu 
shartnoma ikki yoki undan ko'p shaxs tomonidan tuzilib, ularning o'z 
mablag'larini birlashtirish majburiyatini qamrab oladi. Oddiy shirkat 
shartnomasi ishtirokchilari foyda olish yoki qonunga zid bo'lmagan boshqa 
maqsadga erishish maqsadida yuridik shaxs tashkil etmasdan birgalikda 
faoliyat yuritish to'g'risida kelishib oladilar. Agarda ushbu shartnoma 
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish maqsadini ko'zlasa, uning taraflari 
bo'lib, yakka tadbirkorlar va tijorat tashkilotlari hisoblanadi1.
Oddiy shirkat shartnomasi ko'p tomonlama shartnoma hisoblanadi. 
Ko'p tomonlama bitimlarda uch va undan ortiq shaxslarning erklari 
ifodalanib tuziladi.