Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 И.Б.Зокиров. Узбекистон ССРнинг Гражданлик хукуки. -Т.: Укитувчи, 1988. - 1 9 6 б.
521

---

nomulkiy boyligi (huquqi) hisoblanadi. Bunday shaxsiy manfaatlar sug'urta 
qilinayotganda sug'urta puli ixtiyoriy ravishda belgilanadi.
Mulkiy sug'urtada doimo ko'rilgan zararni qoplash ko'zda tutiladi. 
Bunday mulkiy zararlar hamisha xavfli hisoblanadi. Bular qatorida shaxs 
bilan bog'liq xavf-xatarlar ham bo'lishi mumkin (shikastlanishi yoxud 
betob bo'lishi). Biroq boshqa shaxsiy manfaatlar sug'urtalangan shaxs 
uchun xavf tug'dirmay, balki belgilangan yoshga yetishi, muomala 
layoqatiga toiishi, nikohga kirishishi va boshqalar ko'zlangan maqsadga 
erishishni bildiradi.
- 
sug'urtalangan shaxs yoxud naf oluvchi bilan mos kelmaydigan 
boshqa subyektning paydo bo'lishi.
Agar shartnomada naf oluvchi sifatida boshqa shaxs ko'rsatilmagan 
bo'lsa, shaxsiy sug'urta shartnomasi sug'urtalangan shaxs foydasiga tuzilgan 
hisoblanadi. Boshqa naf oluvchi ko'rsatilmagan shartnoma bo'yicha 
sug'urtalangan shaxs vafot etgan taqdirda, sug'urtalangan shaxsning 
merosxo'rlari naf oluvchilar deb tan olinadi (FKning 921-modda, 2- 
qism). Sug'urtalangan deb hisoblanmaydigan shaxs foydasiga, shu jumladan 
sug'urtalangan shaxs hisoblanmaydigan sug'urta qildiruvchi foydasiga 
shaxsiy sug'urta shartnomasi faqat sug'urtalangan shaxsning yozma roziligi 
bilangina tuzilishi mumkin. Bunday rozilik bo'lmagan taqdirda, shartnoma 
sug'urtalangan shaxsning da’vosi bo'yicha, bu shaxs vafot etgan taqdirda 
esa, uning merosxo'rlari da’vosi bo'yicha haqiqiy emas deb topilishi 
mumkin.
Rivojlangan mamlakatlar, Fransiya va Buyuk Britaniyada, sug'urta 
qildiruvchi va sug'urtalovchi o'rtasida shartnoma tuzish majburiyati 
yuklatilmagan. Sug'urta kompaniyalari polislarining sotib olinishi bilan, 
ular o'rtasidagi huquq va majburiyatlar vujudga keladi. Bu polislarda 
shartnomaning muhim shartlari qisqa holda bayon etiladi. Mazkur shartlar 
bilan kelishgan sug'urta qildiruvchilar ularni sotib olishi yoki olmasligi 
ixtiyoriy amalga oshiriladi1.
Umumiy sug'urta esa shaxsiy, mulkiy sug'urta, majburiyatlarni 
sug'urta qilish, hamda hayotni sug'urta qilish sohasiga taalluqli bo'lmagan 
boshqa sug'urta shartnomalaridan iborat.
Fuqarolarning ijtimoiy manfaatlarini va davlatning manfaatlarini 
ta’minlash maqsadida qonunda hayot, sog'liq va mol-mulkning majburiy 
sug'urtasi belgilab qo'yilishi mumkin.
Majburiy sug'urta alohida tartibga solinib, qonunda ko'rsatilgan