Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Zarar yetkazuvchining huquqqa xilof xatti-harakati va yetkazilgan 
zarar o'rtasidagi sababiy bog'Ianish. 
Sababiy bog'lanishining mavjudligi 
delikt javobgarligining asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. Agar shaxs 
muayyan zarar yetkazmagan bo'lsa u aybdor hisoblanmaydi. Zero, qonun 
zarar uni yetkazgan shaxs tomonidan qoplanishini nazarda tutadi (FKning 
985-moddasi).
Ta’kidlash lozimki, sababiy bog'Ianish falsafiy unsur hisoblanadi. 
Sababiy bog'Ianish tabiat va jamiyatdagi obyektiv mavjud aloqadorliklarni 
ifodalaydi. Bunda bir voqelik sabab sifatida namoyon bo'lsa, ikkinchisi 
bu sabablar oqibati sifatida ifodalanadi2.
Sabab bilan oqibat o'rtasida uzviy aloqa mavjud. Sabab doimo oqibat.dan 
oldin paydo bo'ladi, negaki, oqibat sabab ta’sirining natijasidir. Bundan 
kelib chiqadiki, basharti, sabab u yoki bu natija (ziyon yetkazish) yuzaga 
kelishidan oldin paydo bo'lgan bo'lsagina, shaxsning qonunga xilof harakatini 
keltirib chiqarishi mumkin. Oqibat esa doimo sabab ta’sirining natijasidir. 
Buning ma’nosi shundaki, huquqbuzarlik doimo ana shu huquqbuzarlikka 
(sababga) xos muayyan huquqiy oqibatlar (oqibat) keltirib chiqariladi3.
1 Узбекистан Республикаси Олий Хужалик судининг «Узбекистан Республикаси 
Президентининг 1998 йил 4 мартдаги «Хужалик юритувчи субъектларнинг иктисодий 
ночорлиги ва шартнома маж буриятларининг бажарилиши учун мансабдор 
шахсларнинг жавобгарлигини кучайтириш туррисида» ги Фармонини тадбиц этиш билан 
борлик масалапар тутрисида»ги 1998 йил 9 апрелдаги 72-сонли карори.
2 Гражданское право: В 2 
т. 
Том II. Полутом 2: Учебник/отв.ред.Е. А.Суханов.- 
М.:БЕК.2002.-371 с
3 Рахмонкулов X- Мажбурият хукуки.-Т.:ТДЮИ.2005.-176 б.

---

Yetkazilgan zararni qoplash to'g'risidagi muayyan ishni ko'rib 
chiqishda yuridik ahamiyatga ega boigan sababiy bog'lanish masalasini 
hal qilishda qiyinchilik tug'ilganda, bu natija (mol-mulkning shikaslanishi 
yoki nobud boiishi, insonning hayotiga tajovuz qilinishi shu kabilar) 
deyarli har doim bir xil bo'lmagan qator holatlar, sabablar natijasi 
ekanligidan kelib chiqish lozim. Bunda asosiy vazifa ularning orasidan 
asosiy, hal qiluvchi va bosh holatni ajratib olish hisoblanadi. Oqibatni 
vujudga keltiruvchi ikkilamchi, tasodifiy, juz’iy shartlar hisobga olinmasligi 
lozim. Mazkur vazifani hal etishda sudyalar nafaqat o'z bilim va 
tajribalariga tayanadilar, balki fan, texnika, ishlab chiqarish va shu 
kabi tegishli sohaning mutaxassislari boigan ekspertlami ham jalb etadilar. 
Turli voqeliklardagi sababiy bog'lanish o'ziga xosdir. Zero, bunda har 
bir natija o'zining sababiga ega. Sababiy bogianishni aniqlashda taxminlar, 
farazlar, tayyor gepotizalar boiishi mumkin emas.