Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Zarar yetkazishning oldini olishdan kelib chiqadigan majburiyatlar. 
Delikt majburiyatlari mavjud va vujudga kelgan haqiqiy zararlarni 
qoplashni nazarda tutadi. Shu bilan birga hayotda shaxsga hali zarar 
yetkazilmagan bo'lsa-da, zarar etish xavfi mavjud bo'lgan holatlar ko'p

---

uchraydi. Bunday holatlar odatda energiyaning turli shakllari va 
zamonaviy texnologiyadan foydalanib amalga oshiriladigan ishlab chiqarish 
faoliyatida ko'p uchraydi. Masalan, tuman hokimiyatining qaroriga ko'ra, 
aholi yashaydigan punktidan uzoq bo'lmagan joyda axlat kuydirishga 
mo'ljallangan kuchli peslar qurilishi rejalashtirildi. Ekolog mutaxassislar, 
vrachlarning xulosasiga ko'ra, mazkur inshootning qurilishi hududda 
istiqomat qilayotgan aholi salomatligini yomonlashuviga, turli yuqumli 
kasalliklarning kelib chiqishiga va boshqa salbiy oqibatlarga olib kelar 
ekan. Aynan mana shunday misolni kimyo va sement zavodlariga nisbatan 
ham aytish mumkin. Tojikistonda joylashgan Tursunzoda Alyuminiy zavodi 
ham o'sha hududda yashayotgan aholi sog 'lig 'ig a salbiy ta ’ sir 
ko'rsatayotganligi fikrimizning dalilidir.
Ta’kidlash lozimki, amaldagi FK kuchga kiritilgunga qadar fuqarolik 
qonunchiligida fuqarolar va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy 
manfaatlarini kelajakda yetkazilishi mumkin bo'lgan zararlar xavfidan 
himoya qilish vositasi mavjud emas edi. FKning 986-moddasida ana 
shunday himoya vositasi - zarar yetkazishning oldini olish belgilangan. 
Zero, bu himoya vositasini delikt majburiyatlari bilan uzviy bog'liq 
bo'lgan alohida majburiyat deb baholash mumkin.
Birinchidan, FKda kelgusida zarar yetish xavfi mavjudligi holati 
belgilangan bo'lib, bu holat delikt majburiyati bilan bog'liq bo'lmaydi 
(FKning 986-moddasi, 1-qismi). Bu yerda faqatgina zararning vujudga 
kelish xavfi mavjud, zararning o'zi hali mavjud emas. Ikkinchidan, 
FKning 986-moddasida korxona, inshootdan foydalanish yoxud boshqa 
ishlab chiqarish faoliyatining oqibati bo'lgan holatni nazarda tutadi 
va holat delikt majburiyati bilan bog'liq, lekin bu faoliyat zarar 
yetkazishda davom etmoqda yoki yangi zarar yetkazish xavfini vujudga 
keltirmoqda. Bu holatda zarar yetkazish xavfi bilan bog'liq bo'lgan 
majburiyat, shu vaziyatda vujudga kelgan delikt majburiyatlari bilan 
bog'liq bo'ladi, garchi mustaqil mazmunga ega bo'lsa va mustaqil 
oqibatlarni vujudga keltirsa-da.
Mazkur holatlatlardan kelib chiqib aytish mumkinki, kelgusida zarar 
yetkazilishi xavfidan kelib chiqadigan, shu bilan birga korxona, inshootdan 
foydalanish yoxud boshqa ishlab chiqarish faoliyatining oqibatida 
yetkazilgan va zarar yetkazilish davom etayotgan majburiyatlarga 
muvofiq, uni amalga oshirayotgan yoki amalga oshirish istagida bo'lgan 
shaxs (ehtimol tutilgan zarar yetkazuvchi) tegishli faoliyatni to'xtatib 
turish yoki tugatishga majbur, kelgusida o'ziga zarar yetkazilish xavfi 
bor bo'lgan shaxs bunday xavfni yuzaga keltiradigan faoliyatni taqiqlash

---

to‘g ‘risida da’vo qo‘zg‘atishga haqli. Mazkur vaziyatlar vujudga kelish 
asosi bo'lib, kelgusida zarar yetkazish xavfi faktining namoyon boiishi, 
shu bilan birga korxona, inshootdan foydalanish yoxud boshqa ishlab 
chiqarish faoliyatining oqibati hisoblanadi. Bunda xavf real boiishi, 
shaxsning subyektiv qarashlaridan va muayyan vaziyatga nisbatan 
hissiyotlaridan kelib chiqmasligi lozim.