Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Jabrlanuvchining aybini va zarar yetkazgan shaxsning mulkiy holatini 
hisobga olish. 
Hayotda shunday holatlar ham uchraydiki, shaxsga 
yetkazilgan zarar nafaqat boshqa kishining, balki jabrlanuvchining aybi 
natijasida yuz beradi. Masalan, yoiovchining yo‘1 harakati Qoidalarini 
buzib o‘tish taqiqlangan joydan o'tishi, ishchining xavfsizlik qoidalariga 
rioya etmasligi va shu kabilar natijasida yetkazilgan zararlarda 
jabrlanuvchi ham aybdor hisoblanadi.
Odatda jabrlanuvchining aybi qo'pol ehtiyotsizlik yoki turmush 
qoidalarini buzishda namoyon boiadi. Shu bilan birga jabrlanuvchining 
aybi huquqqa xilof xatti-harakat natijasida vujudga kelishi mumkin. 
Masalan, "Ximiya” kombinati qorovuli S. kombinat hovlisidagi etil spirti 
deb yozilgan sisternadan spirt o‘g ‘irlab unga suv aralashtirib ichdi va 
natijada S.ning ikkala ko‘zi ham ko'rmay qoldi. Keyinchalik maium 
boiishicha, “etil spirti” deb yozilgan sisternada spirt emas, boshqa zaharli 
suyuqlik bor ekan. Bu yerda jabrlanuvchining aybi tufayli zarar vujudga 
keldi, bunda “Ximiya” kombinati javobgarlikdan ozod etiladi. Chunki, 
qorovulga kombinatdagi xomashyoni o‘g ‘irlash huquqi berilmagan, 
aksincha, uning majburiyati ana shu xomashyoni qo'riqlash edi1. 
Jabrlanuvchining aybi quyidagi xususiyatlari bilan belgilanadi: 
birinchidan, 
zarar yetkazuvchining aybidan farqli o ia r o q
jabrlanuvchining aybi boshqa shaxsning subyektiv huquqini buzish bilan 
bogliq boimaydi;
ikkinchidan, 
agar zarar yetkazuvchining aybli boiishi faraz qilinsa, 
jabrlangan shaxsning aybi zarar yetkazgan shaxs tomonidan isbotlangan 
boiishi kerak;
uchinchidan, 
zarar yetkazgan shaxs aybining qaysi shaklda 
boiishligidan qat’iy nazar, javobgarlikka tortilsa (FKning 1004-moddasida 
ko‘rsatilgan hollar mustasno), jabrlanuvchining aybi qasd yoki qo'pol 
ehtiyotsizlik shaklida ifodalangan boisagina, yuridik ahamiyatga ega 
boiadi. Shu bilan birga, qonun zarar yetkazgan shaxs va jabrlanuvchining 
bir xildagi sharoitlarda boimaganliklarini e’tiborga oladi, chunki zarar 
yetkazuvchiga qaraganda jabrlanuvchida lozim darajada ehtiyotkorlik
1 Эгамбердиева H.)^. Фукаролик-хукукий жавобгарлик асослари ва шакллари. Юрид. 
фан. номз. дисс. -Т.: 2006.
2 Узбекистан Республикасининг Фукаролик 
ХУКУКИ 
(И-кисм).-Т.: Адолат. 1999. -347 б.

---

choralarini ko'rish bir qadar qiyinroq hisoblanadi2.
Qonun jabrlanuvchi aybining shakllariga qarab delekt majburiyatlari 
uchun fuqarolik-huquqiy javobgarlikni tatbiq etish, zararni qoplash hajmi 
yoki to'lanadigan tovon miqdorini belgilaydi.
- agar zarar jabrlanuvchining qasddan ish ko'rishi natijasida yuzaga 
kelgan bo‘lsa, u toianmaydi;
- agar jabrlanuvchi o'zining qo'pol ehtiyotsizligi tufayli zararning 
yuzaga kelishiga yoki ortishiga ko'maklashgan bo'lsa, unda jabrlanuvchining 
va zarar yetkazuvchining aybi darajasiga qarab tovon miqdori kamaytirilishi 
lozim;
- jabrlanuvchi qo'pol ehtiyotsizlik qilganda va zarar yetkazuvchining 
aybi bo'lmaganda, uning javobgarligi aybidan qat’iy nazar yuzaga kelgan 
hollarda, tovon miqdori kamaytirilishi lozim, yoki agar qonunda 
boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo'lsa, zararni to'lash rad etilishi 
mumkin. Fuqaroning hayoti yoki sog'lig'iga zarar yetkazilganda tovon 
to'lashni rad etishga yo'l qo'yilmaydi.
Qo'shimcha xarajatlarni to'lashda, boquvchisining vafoti munosabati 
bilan ko'rilgan zararni to'lashda, shuningdek, dafn etish xarajatlarini 
to'lashda jabrlanuvchining aybi hisobga olinmaydi.
Sud fuqaro tomonidan yetkazilgan zararni qoplash miqdorini, uning 
mulkiy holatini hisobga olib, kamaytirishi mumkin, zarar qasddan qilingan 
harakatlar (harakatsizlik) tufayli yetkazilgan hollar bundan mustasno 
(FKning 1004-moddasi).