Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 Узбекистан Республикаси Президентининг “Хужалик юритувчи субъектларга банк 
хизматини тартибга солиш юзасидан кушимча чора-тадбирлар туррисида”ги Фармони, 
“Халк сузи”. 1997 йил 13 май.
2 Узбекистан Республикаси Президентининг "Хужалик юритувчи субъектларнинг 
и^тисодий ночорлиги ва шартнома мажбуриятларининг бажарилиши учун мансабдор 
шахсларнинг жавобгарлигини кучайтириш тугрисида”ги Фармони, “Халк сузи”, 1998 
йил 4 март.
3 Узбекистан Республикаси Президентининг “Хорижий инвестиниялар иштирокидаги 
лойихаларни амалга ошириш механизмини такомиллаштириш чора-тадбирлари 
туррисида"™ Фармони, “Халк сузи”, 1998 йил 9 февраль.

---

kuchaytirish to‘g ‘risida”2gi, “Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi loyihalami 
amalga oshirish mexanizmini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”3 
gi farmonlarida nazarda tutilgan qoidalar qo‘llaniladi.
Qanday hollarda qarz oluvchi kredit olishdan butunlay yoki qisman 
bosh tortishi mumkin? FKning 746-moddasida qayd qilinishicha, kredit 
oluvchi shartnomada kelishilgan kreditdan butunlay yoki qisman bosh 
tortishga haqli. Agar qonun hujjatlarida yoki shartnomada boshqacha 
tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, qarz oluvchi bu haqda kreditorni kredit 
shartnomasida belgilab qo'yilgan kredit berish muddatiga qadar xabardor 
qilishi shart. Qarz oluvchi kredit shartnomasida nazarda tutilgan kreditdan 
aniq maqsadda foydalanish majburiyatini buzgan taqdirda kreditor 
shartnoma bo'yicha qarz oluvchini bundan buyon kreditlashni to'xtatishga 
haqli.
Ushbu munosabatlardan kelib chiqadigan mulkiy majburiyatlar 
qonun hujjatlari va ular o'rtasidagi shartnomaga asosan hal qilinadi.
Kredit shakllari. 
Hozirda kreditning bir necha shakllari mavjud. 
Kredit aloqalari pul egasi bilan qarz oluvchi o'rtasida bevosita va bilvosita 
bo'lishi mumkin. Birinchi holda ular to'g'ridan-to'g'ri muomalaga kirishadi. 
Ikkinchi holda esa bu vositachilar orqali yuz beradi. Masalan, kredit 
olish uchun uchinchi shaxslarning kelajakda kafil bo'lishligi asosida va 
hokazo.
Kredit quyidagi:
a) tijorat krediti;
b) bank krediti;
v) iste’molchi krediti;
g) davlat krediti;
d) xalqaro kredit shakllari orqali kredit munosabatlari subyektlar 
o'rtasida amalga oshiriladi.
Tijorat krediti 
bajarilishi uchun pul summalarini yoki turga xos 
alomatlari bilan belgilanadigan boshqa ashyolarni ikkinchi tarafga mulk 
qilib topshirish talab qilinadigan shartnomalarda, agar qonun hujjatlarida 
boshqa hoi belgilab qo'yilgan bo'lmasa, kredit berish, shu jumladan, 
bo'nak-oldindan haq to'lash, tovarlarga, ishlar yoki xizmatlarga haq 
to'lashni kechiktirish va bo'lib-bo'lib to'lash shaklida kredit berish (tijorat 
krediti) nazarda tutilishi mumkin (FKning 748-moddasi).
Sodda qilib aytadigan bo'lsak tijorat krediti - bu sotuvchilarning 
xaridorlarga tovar shaklida beradigan kreditidir. Bunda tovarlar ma’lum 
muddatda pulini to'lash sharti bilan nasiyaga beriladi. Tijorat kreditini 
nasiyaga oluvchi uning egasiga veksel (qarz majburiyatnomasi) beradi.

---

Tijorat asosida kredit berishning quyidagi beshta usuli bor:
1. Veksel usuli;
2. Ochiq schyot orqali berish;
3. To'lovni ma’lum belgilangan muddatda amalga oshirgan sharoitda 
chegirma berish;
4. Mavsumiy kredit;
5. Konsignatsiya.
1. Veksel usulida tovar yetkazib berilgandan so'ng sotuvchi xaridorga 
trattani (to'ldirgan hujjat) taqdim etadi. Xaridor o'z navbatida uni 
akseptlaydi, ya’ni trattada ko'rsatilgan summani o'z vaqtida to'lashga 
rozilik beradi.
2. Ochiq yoki schyot orqali tijorat kreditini berishning mazmuni 
shundaki, xaridor tovarga buyurtma berishi bilanoq, u yuklab jo'natiladi, 
to'lov esa belgilangan muddatlarda vaqti-vaqti bilan amalga oshirib boriladi.
3. Chegirma berish usulida agar xaridor to'lov hujjatlari yozilgandan 
so'ng shartnomada kelishilgan ma’lum davr ichida to'lovni amalga oshirsa, 
to'lov yig'indisidan chegirma beriladi. Agar ushbu davr ichida to'lov 
to'lay olmasa, unda to'lovni belgilangan muddatda to'liq amalga oshiradi.
4. Mavsumiy kredit, odatda, madaniy mollar va keng iste’mol
mollarini sotishda keng qo'llaniladi. Bu usul ishlab chiqaruvchilar
uchun qulay bo'lib, ular omborlarida mollarni saqlash xarajatlaridan 
xalos bo'ladi.
5. Konsignatsiya - bu shunday usulki, bunda sotib oluvchilar 
tovarlarni majburiyatsiz sotib oladilar, ya’ni tovar sotilgandan so'ng 
pulni to'laydi. Agar tovar sotilmay qolsa, unda u egasiga qaytarib beriladi.
Bank krediti 
to 'g 'ris id a so'z yu ritgan im izd a O 'zb ek iston
Respublikasining “Banklar va bank faoliyati to'g'risida”gi qonunida “Pul 
mablag'larini jalb qilish hamda ularni qaytarishlik, to'lashlik va muddatlilik 
shartlari asosida o'z nomidan joylashtirish uchun tuzilgan muassasa 
bankdir” deb qaid etilgan.
Bozor iqtisodiyotida xo'jalik faoliyatini amalga oshirayotgan 
tadbirkorlar va yuridik shaxslar doim iy ravishda vaqtincha pul 
mablag'larini joriy faoliyatlarida foydalanish uchun jalb qilish ehtiyojiga 
ega bo'ladi. O'zbekiston Respublikasi qonunchiligi pul mablag'larini 
vaqtincha jalb qilishning bir qator shakllarini ko'zda tutgan. Bu tijorat 
banklari tomonidan beriladigan bank krediti, korxona va tadbirkorlar 
tomonidan taqdim etiladigan m oliyaviy yordam, turli fondlarning