Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

SIG‘NAQ XATI
“Abushqa” lug‘atida ushbu yozuv to‘g‘risida ma’lumot berilgan. Lug‘at tuzuvchisi sïğnaq so‘zini izohlar ekan, u muayyan yozuvning oti ekanligi, Zahiriddin Muhammad Bobur o‘z g‘azallaridan birida uni tilga olganligini ta’kidlaydi va g‘azalning o‘sha baytini misol keltiradi:

Sïğnaq – bir nav’ xatdur, Čïğatayda xatt-i bāburiî va ğayri kibi-ke, Bābur Mirzā aš’ārïnda kelür. Bayt:

Xublar xattï nasibïŋ bolmasa, Bābur, ne taŋ,

Bāburî xatï emäsdür, xat-i sïğnaqîmudur (DDT.278).

Sïğnaq atamasi, chamasi, o‘rta asrlar Sirdaryo bo‘yidagi turk madaniy markazlaridan biri bo‘lgan shahar otiga bog‘lanadi. Ana shu o‘lkada qo‘llanilgan yozuv shunday atalgan bo‘luvi mumkin.

Sig‘naq xatining namunalari hozircha ma’lum emas. Ehti­mol, u qadimgi turkiy yozuvlardan biridir. Dalillar aniqla­n­gunga qadar bu masala ochiq qoladi.

XATT-I BOBURIY
Ushbu yozuv Zahiriddin Muhammad Boburning tilshunos sifatidagi ulug‘ kashfiyotidir. Bu xatning muayyan doirada amal qilganligi to‘g‘risida ma’lumotlar bor. Lekin bu yozuvda bitilgan matnlardan bizgacha yetib kelmagan yoki, bor bo‘lsa ham, fanga ma’lum emas.

Muhammad Tohir ibn Qosimning 1645 yili Balxda Said Nodir Muhammadxon topshirig‘i bilan yozilgan “Ajoib at-tabaqot” asarida xatt-i boburiy bilan bog‘liq muhim bir fakt bor (Aзимджанова 1963). O‘zbekiston FA Sharqshunoslik ins­tituti fondida 409- hamda 411- raqamlari ostida asarning qo‘l­yozmalari saqlanmoqda.

Kitob yetti bo‘limdan iborat. Ularda olamning yaratilishi, payg‘ambarlar, yer va koinotning holati, ba’zi ajoyib ishlar, g‘aroyib ilmlar haqida so‘z boradi.

409-raqamli qo‘lyozmaning 241a–242b- sahifalarida Dar ta’ayyuni xutut az anvāi o (“Xatlar va uning turlarini bilish haqida”) sarlavhasi ostida muayyan tartibda o‘n to‘rtta alifbo keltirilgan. Alifbolarning boshida ularning oti ham yozib qo‘yilgan. Shulardan o‘ninchi alifbo xatt-i boburiydir. Uning boshlanishiga Xatt-i bāburî inast deb yozilgan. Shundan so‘ng xatt-i boburiyning 28 harfi keltirilib, har biri arabcha harflar bilan izohlab chiqilgan. Alifbodagi harflar sirasi quyidagicha (o‘ngdan chapga – faqat arabcha harflarni keltiramiz):