Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

ا ب ت ث ج ح خ د ذ س ش ص ض ه ط ظ ع غ ف ق ک ل م ن و ه لا ي

411- raqamli qo‘lyozmada ham xatt-i boburiy alifbosi bor (u qo‘lyozmaning 67b- betida). Biroq, ushbu qo‘lyozmada jami o‘nta alifbo namunasi beriladi. Xatt-i boburiy ularning o‘ninchisidir. Muhimi shundaki, ushbu alifboda 29 harf keltiriladi. Ular ham arabcha harflar bilan izohlab chiqilgan. Mazkur alifboda yuqoridagi alifbo harflari qatoriga ر va ز harflari ham qo‘shilgan. Bu alifbodagi harflar ketma-ketligi quyidagicha:

ا ب ت ث ج ح خ د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ل م ن و ه لا ي

Ba’zi olimlar Zahiriddin Bobur o‘z yozuvini uyg‘ur xati negizida tuzgan, deb qaramoqdalar. Lekin, yuqorida keltirilgan alifbolar bu fikrni tasdiqlamaydi. Bizningcha, muallif xatt-i boburiyni boshqa biror alifbo asosida tuzgan bo‘luvi kerak.

LOTIN YOZUVI
Turkshunoslikda Codex Cumanikus deya atalgan asar 1303 yili italyan va nemis missionerlari tomonidan lotin alifbosida yozilgan. U lotincha-forscha-qipchoqcha (kumancha) lug‘at, qisqa grammatika, nasihat va duo parchalaridan tuzilgan. Undagi turkiy (qipchoqcha) matnlar ham lotin xatidadir.
S o‘ r o q v a t o p sh i r i q l a r:
Tutkiy xalqlarning yozuv madaniyati tarixi, yozuv amaliyotining boshlanishi to‘g‘risida qanday bilimga egasiz?

Fanda ko‘k turk yozuvining kelib chiqishi tog‘risida qanday qarashlar bor?

Ko‘k turk yozuvining imlo o‘zgachaliklari qay bir belgilarda ko‘zga tashlanadi?

Uyg‘ur yozuvining kelib chiqishi to‘g‘risida qanday bilimga egasiz?

Lutfan Temutiylar zamonida uyg‘ur xatida bitilgan yodgorliklarga qisqacha ta’rif bering.

Uyg‘ur yozuvi imlosidagi muhim prinsiplar nimalardan iborat?

Lutfan arab alifbosi asosidagi turkiy yozuvning imlo o‘zgachaliklarini misollar bilan ochiqlab bering.