Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Imlo prinsiplari. Arab alifbosi asosidagi turkiy yozuvning imlo prinsiplari puxta ishlangan edi. Yozuvda unlilarni ifodalash uchun alifbodagi uchta harf – “alif” (ا), “vav” (و), “ya” (ي) hamda harakatlar, turli grafik vositalardan foydalanilgan.

Turkiy tildagi unlilar imlosi xususida “Attuhfatu-z-za­kiyatu fillug‘atit turkiyya” asarining muallifi shunday yozadi: “Bilgilki, turk tilida shakl yo‘q. Shakl yo‘qligi uchun bir qancha aniqsizlik va xatolar paydo bo‘lar edi. Shuning uchun ana shu aniqsizlikdan qutilish uchun ot, fe’l va hurufni yozishda maxsus shakl qo‘llash usulini qabul qildilar. Ya’ni “fatha” o‘r­nida “alif”, “kasra” o‘rnida “ya”, “zamma” o‘rnida “vav” qo‘l­lay boshladilar” (AZFT.10). “Turk tilida shakl yo‘q” deyilganda turkiy imloda unlilarni ifodalashga xizmat qiladigan harakatlar yo‘qligi nazarda tutilmoqda. Ayni usul bilan imloda unlilarni to‘liq ifodalash usuli joriy etilgan.

Yozuvda ba’zan cho‘ziq unlilar ham o‘z ifodasini topgan. Masalan, “Devonu lug‘atit turk”da qo‘shaloq “alif” cho‘ziq unlini bildiradi: ااج a:č – och, suq, ااش aš – osh, ovqat, اال a:l – hiyla, ااف a:w – ov.

Turkiy matnlarda ب harfi jarangli [b] va jarangsiz [p] undoshlarini ifodalaydi. Ayrim o‘rinlarda jarangsiz [p] ni farqlash uchun پ harfidan ham foydalanilgan: پند pand, پو ل pul.