Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

REHABILITATION OF CHILDREN WITH COCHLEAR IMPLANT 
Ibragimova L.S. - Lecturer in the Tashkent State Pedagogical University 
 
Annotation
The development of hearing in children with cochlear implants, the ability to 
completely master the speech, like their normally developing peers, to help them find their place in 
social life, are some of the most acute problems that sound pedagogy faces. The early correction of 
the speech of children belonging to this category is a factor in their early adaptation to public life. 
This article analyzes the problem of rehabilitation of children with cochlear implantation. 
Keywords:
cochlear implant, children with hearing impairment, rehabilitation, auditory 
perception, speech, principle, correctional work, skills, social experience. 
Koxlear implantanli bolalarda eshitish darajasini rivojlantirish, nutqni me’yorda 
rivojlanayotgan tengdoshlari kabi, to‘liq egallay olishlariga erishish, ruhiy jarayonlarining 
rivojlanishida hamda ijtimoiy hayotda o‘z o‘rinlarini topishlariga ko‘maklashish masalalari 

---

122 
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
 
surdopedagogika fanlarining oldida turgan dolzarb masalalardandir. Ushbu toifaga mansub bolalar 
nutqini erta korreksiyalash ularni ijtimoiy hayotga erta moslashtirish omili sanaladi. Eshitishida 
muammosi bо‘lgan va koxlear implantatsiya qilingan bolalarning reabilitatsiya masalalari Rossiya 
olimlaridan I.V.Korolyova, O.S.Jukova, O.V.Zontova, G.A.Tavartkoladze, A.I.Sataeva, E.V.Mironova, 
I.D.Frolenkova va boshqa chet ellik olimlardan R.Litovsky, A.Parkinson, J.Arcaroli tadqiqotlarida va 
amaliy faoliyatlarida keng yoritib berilgan
1
. O‘zbekistonda esa ushbu masalaga hozircha faqat amaliy 
jihatdan yondashib kelinmoqda va bu yo‘lda prof. L.R.Muminova, E.B.Amirova, U.Y.Fayziyeva, 
R.Sh.Kutdusova va boshqalar korreksion – rivojlantiruvchi ishlar olib borishmoqda
2
. Ushbu 
defektologlarning olib borayotgan ilmiy ishlari natijasida bolalar ham xuddi sog‘lom tengdoshlari 
kabi ijtimoiy shaxs bo‘lib yetishishlari uchun barcha imkoniyatlarga ega ekanliklari hamda ulardagi 
mavjud kuchli imkoniyatlarni ishga solish nutqni rivojlantirish asosida amalga oshirilishi lozimligi 
isbotlandi. Bolalarning nutqni egallab borishlari sari ularda ijtimoiy (hayotiy) malakalarning 
shakllanishiga oid imkoniyatlar kengayib boraveradi. Aniqrog‘i, faoliyat asosida rivojlantiriluvchi 
nutq ijtimoiy me’yorlarni egallashning zaruriy shartidir. Ushbu jarayonning jadallashuviga xizmat 
qiluvchi omillardan biri bolalar nutqini ilk, maktabgacha yoshda bo‘lgan davrda shakllantirish 
sanaladi. Bola hayoti davomida ijtimoiy tajribani, umuminsoniy va milliy axloq-odob normalarini 
egallab boradi, ta’lim oladi va asta-sekin har tomonlama aqliy va jismoniy jihatdan yetilib boradi. 
Eshitishida muammosi bо‘lgan nogiron bolalarda bu jarayon qiyinchilik bilan kechadi, ular 
kattalarning yordamiga ko‘proq muxtoj bo‘ladilar, ularning ijtimoiy moslashuvi ham maxsus 
yordamsiz sodir bo‘lmaydi. Shuning uchun bunday hollarda eshitishida muammosi bо‘lgan 
shaxslarning reabilitatsiyasi va abilitatsiyasi muammolari yuzaga keladi. Koxlear implantatsiyadan 
keyin bolaning eshitish idrokini va nutqini shakllantirish, o‘zgalar nutqini tushunish va so‘zlashish, 
muloqot qila bilishga o‘rgatish, nutqini me’yorda eshituvchi bola nutqining darajasiga yetkazishdan 
iborat. Nutqni keng qamrovli rivojlantirish bo‘yicha olib boriluvchi ishlarda quyidagi tamoyillarga 
rioya qilinish lozim
3
: 

Har bir bola nutqini rivojlantirishda, nutqiy rivojlanishning dastlabki darajasini hisobga 
olgan holda, tabaqalangan ravishda va individual yondashish tamoyili;

Til o‘rgatishda tilni muloqot (kommunikatsiya) quroli sifatida shakllantirish tamoyili;
 

Kommunikativ tizimni amalga oshirishda asosiy: genetik, faoliyat hamda struktur-semantik 
tamoyillarga tayanish; 

Nutqni rivojlantirish bo‘yicha mashg‘ulotlarni tashkil qilishning mavzuiy tamoyili; 

Nutqni yaxlit jarayon sifatida shakllantirishda nutqiy faoliyatning turli ko‘rinishlari (atrofni 
eshitish, ko‘rish va eshitish, so‘zlash, o‘qish, yozish vositasida idrok etish)ni o‘zlashtirishni ko‘zda 
tutish; 

So‘zlashuv nutqini rivojlantirishning amaliy faoliyat bilan bog‘liqligi tamoyili; 

So‘zlashuv muloqotiga ehtiyojni yuzaga keltirish tamoyili. 
Birinchidan, abilitatsion ishning dastlabki yilida asosiy ish – eshitish idrokni rivojlantirishga 
qaratilishi kerak va buning uchun, avvalambor, kundalik odatiy vaziyatlardan foydalanish maqsadga 
muvofiq. Ikkinchidan, koxlear implantli bolada qisqa vaqt ichida tabiiy eshitish idrokni rivojlantirish 
hamda me’yorda eshitadigan bolalar kabi, o‘z nutqini va o‘zgalar nutqini idrok etib tushunish 
darajasiga erishish vazifasi turadi. Uchinchidan, koxlear implantli qilingan bola bilan olib boriladigan 
ishning o‘ziga xos jihati shundaki, bolada eshitish ko‘nikmasini rivojlantirish kerak. Buning uchun 
bola bilan muloqotda uning qarshisida emas, yonida (koxlear implantant qo‘yilgan tomonida) 
1
Ching T.Y.C., Incerti P., Hill M. Binaural benefits for adults who use hearing aids and coghlear implants in opposite ears// Ear Hear. 
2012. Vol. 25(6). P. 565-600. 
2
Ching T.Y., Psarros C., Hill M. et all. Should children who use coghlear implants wear hearing aids in the opposite ear? // Ear Hear. 
2013. Vol. 22(5). P 
3
Королева И.В. Кохлеарная имплантaция глухих детей и взрослых (електродное протезирование слуха). – СПб.: КАРО, 2009.

---

123