Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

Meri Parker FoHetning 
tadqiqotlarini amaliy ravishda tasdiqladi, u o‘z asarlarida 
(1918— 1920-yillar) qulay ijtimoiy iqlimning ishlab chiqarishga, undagi ish 
samaradorligini oshirishga ta’sir ko'rsatishi masalasini qo'ydi. Follet o'zining 
♦yangi davlat* asarida insoniy munosabatlar sohasini o'rganishning muhim 
ahamiyatini ta’kidladi. «Follet mehnat va kapitalning uyg‘unligi g'oyasini ilgari 
surdi, bu uyg‘unlikka barcha manfaatdor tomonlaming manfaatlarini to‘g‘ri 
asoslaganda va hisobga olganda erishish mumkin edi*10.
X autorn eksperim entlari inson resurslarini boshqarishni yanada 
rivojlantirishning boshlang'ich nuqtasi b o iib xizmat qiladi, qattiq tartibga 
solish va ko'proq moddiy rag'batlantirishga asoslangan klassik yondashuvdan 
boshqacha asosiy tavsiflarga ega boigan «insoniy munosabatlar* doktrinasiga 
o'tishni bildirar edi. Bu eksperimentlar personalning mehnatdan qoniqish 
hosil qilish darajasi bilan uning ish samaradorligini oshirish o ‘itasida barqaror 
sabab bogianishi borligini ko'rsatdi. Shu munosabat bilan yakka tartibda 
rag'batlantirishni guruh tarzida rag‘batlantirish bilan almashtirish taklif etildi, 
ma’muriy va iqtisodiy ta’sir ko'rsatish usullarini esa ijtimoiy-psixologik ta’sir 
ko'rsatish bilan almashtirish tavsiya etildi, u mehnatdan qoniqish hosil qilishni 
oshirish, rahbarlikning demokratik usulini ommalashtirish imkonini beradi.
Mazkur maktab nazariyotchilari xodimlaming mehnat unumdorligini 
oshirishdagi faolligini, korxonalarda ijtimoiy vaziyatni yaxshilashdagi, oddiy 
personal bilan m a’muriyat o‘rtasidagi kelishmovchiliklami yumshatishdan
10 H c t o p h h m c h c j d k m c h t 3 . y > ie 6 H . n o c o 6 n c .
riofl 
pea.
BanoBoro AJB. M.: 1997, 189-6.

---

iborat psixologik usullarni asoslab berdilar. Xodimga «ishlab chiqarish 
liniyasining bir qismi» sifatida qarash barham topdi. Uning, awalo, shaxs 
ekanligi e ’tiborga olina boshladi. Bu narsa shunga olib keldiki, moddiy 
rag'batlantirish bilan bir qatorda m a’naviy rag‘batlantirish usullari ham 
yetarli darajada keng foydalanila boshlandi. Ko‘p kuch-g‘ayrat va m ablagiar 
xodimlar mehnati va turmushining optimal shart-sharoitlarini yaratishga 
qaratildi (ergonomika rivojlantirildi; amaliy fanlar: industrial psixologiya va 
sotsiologiya keng ommalashdi), «ishtirok etish menejmenti* rivoj topdi, 
jam oada norasm iy m unosabatlarning roli ortdi, rasm iy va norasm iy 
tashkilotlarning o ‘zaro m unosabatlarini o ‘rganish vositalari va usullari 
rivojlantirila boshlandi. Boshqacha so'zlar bilan aytganda, menejment yangi 
yo'nalishga — ijtimoiy-psixologik yo‘nalishga ega boidi.
U m um an, 20-30-yillarda AQ Shda ishlab chiqarishdagi shaxssiz 
byurokratik munosabatlardan ishchilar va tadbirkorlar bilan hamkorlik qilish 
kontseptsiyalariga o ‘tildi. «Insoniy munosabatlar* maktabining qarashlari 
menejmentning yangicha intilishini, ya’ni har bir sanoat tashkilotini faqat 
iqtisodiy qonunlarga emas, shu bilan birga, ijtimoiy qonunlarga ham 
bo'ysunadigan muayyan «ijtimoiy tizim* sifatida, odamlami esa faqat ishlab 
chiqarish omili emas, shu bilan birga, ijtimoiy tizim a’zolari sifatida 
qarashdan iborat intilishini ro‘yobga chiqarishni aks ettirar edi. Shu munosabat 
bilan, rahbarning funksiyalari iqtisodiy funksiyalarga (foydani eng ko‘p 
darajaga yetkazishga) va ijtimoiy funksiyalarga (samarali ishlovchi jamoalar 
va guruhlar tashkil etish, ulami barqarorlashtirishga) boiindi.
Personalni boshqarish maqsadlariga kelganda xulq-atvor va ijtimoiy fanlar: 
psixologiya, sotsiologiya, mehnatni tashkil etish va uning iqtisodiyoti fanlari 
tizimi tobora o‘zaro bogiiq ravishda rivojlana boshladi. Personal muammolarini 
hal qilishga yondashuvni bu fanlar iqtisodiy maqsadlarga atrof-muhitning 
ahvolini va shaxsiy om ilkorlikning rivojlanishiga, guruhlarni tashkiliy 
maqsadlarga erishishga jalb qilishda foydalanishga qaratilgan yondashuv sifatida 
tasvirlanadi. Tashkiliy xulq-atvor nuqtai nazaridan yondashuv paydo boiadi, 
u insonning tashkilotdagi roli va xulq-atvorini ichki aloqalar nuqtai nazaridan 
tahlil qiladi, ular shaxslar, guruhlar va uiam ing tashkilotdagi muhitini, 
shuningdek, ishlovchilar xulq-atvoriga ta ’sirini tahlil qiladi. M ehnat 
kooperatsiyasini rag'batlantirishi mumkin boigan tashkiliy muhitni yaratishga 
intilish