Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

1 – rasm: Paxta 
tolasi: 
a – chigit 
yuzasidagi paxta 
tolasi: 
1 – paxta 
chigiti qobig’i; 2 
– paxta tolasi 
xujayrasi;
b – 
yetilgan paxta 
tolasi. 
2-rasm. Paxta tolasining mikroskopda ko’rinishi. 
CHigitni uning tolalari bilan birga chigitli paxta yoki letuchka deb aytiladi.
Uzun tolalar (yaxshi yetilgan) letuchka massasining 30-40% ni, qisqa tolalar-
momiqlar 3-4 % ini, chigitning o’zi esa 56-57 % ini tashkil qiladi.
Normal rivojlangan ko’sakda ayrim tolalar yoki letuchkalar yaxshi rivojlanmagan 
bo’lishi mumkin. Urug’lanmagan urug’kurtak va undan o’saboshlagan tola tez vaqt ichida 

---

o’sishdan to’xtab, nobud bo’ladi. Natijada o’lik urug’kurtak paxta quriganda qisqa tolali 
tuguncha shaklida bo’ladi, buni odatda mayda o’luk deyiladi. urug’langan 
urug’kurtaklarning rivojlanishdan qolishi natijasida yirik o’luk vujudga keladi. 
Mayda va yirik o’luklarning vujudga kelishi ko’saklarning g’o’za tupida 
joylashishiga, o’simlikning oziqlanishiga, agrotexnik tadbirlarning o’z vaqtida va sifatli 
o’tkazilishiga hamda g’o’zaning turli kasalliklar (ayniqsa vilt) bilan kasallanishiga bog’liq. 
Ko’pgina hollarda paxta hosilida o’luk paxta miqdori (og’irligi jihatidan) bir foizdan 
kamni tashkil qiladi. Umumiy yetilgan chigitlarga nisbatan dona hisobidagi miqdorda esa 
bir necha foizdan 20-30 % gacha bo’lishi mumkin. 
O’luk paxta g’o’za hosildorligiga va uning sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. U paxta 
zavodida o’tadigan barcha jarayonlarning, ya’ni paxta tozalashni, chigitdan tola ajratib 
olishni va boshqa jarayonlarni birmuncha qiyinlashtiradi, tozalangan tolada qolib ketgan 
o’luk paxta yigirish va to’quv mashinalarining normal ishlashiga, gazlamalarning sifatli 
to’qilishiga to’sqinlik qiladi.