Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

partenokarpik navlar va duragaylar serhosil bo‘lib, ularni oson uziladi hamda ari 
yordamida changlatishni talab qilmaydi. Nisbatan kalta mevali (15-25 sm) 
partenokarpik duragaylar ham yaratilgan. 
Ishlab chiqarishda salat-konservaga, tuzlamaga va turli maqsadlar (universal) 
uchun ishlatiladigan duragaylar mavjud. Tuzlanadiganlarini sifati po‘stini qalinligiga, 
tarkibidagi pektin moddalari va qandning miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Rossiyaning 
Vernыe Druzya F
1
, Fermer F
1
, Lord F
1
va boshqa duragaylari yuqori tuzlamali 
xususiyatga ega.
 
Himoyalangan yer sharoitining o‘ziga xos xususiyati – bu kech kuz va qish 
davrida, havoning nisbiy namligini yuqoriligi, kech bahor va yoz oylarida ortiqcha 
qizib ketishi, kasallik va zararkunandalarni tez yig‘ilishi va rivojlanishi, bir aylanish 
mobaynida tashqi muhit sharoitini ko‘p o‘zgarib turishidir. Shu sababli himoyalangan 
yerda o‘stiriladigan pomidorning nav va duragaylari ma’lum sharoitda yetishtirishga 
yaxshi moslashgan bo‘lishi kerak. 
Issiqxonalarda pomidordan yuqori hosil olishda nav va duragaylarni to‘g‘ri 
tanlash muhim ahamiyatga ega. Pomidorning issiqxona nav va duragaylariga ma’lum 
darajada o‘ziga xos talablar qo‘yiladi. Ular sermahsul, ertapishar va kasalliklarga 
chidamli bo‘lishi kerak. Ularni mevalari kam yorug‘lik sharoitida yaxshi hosil 
beradigan, tovarlik sifat ko‘rsatkichi yuqori (vazni 80-100 va undan yuqori), kattaligi 
va shakli gulshodasi ichida, shuningdek o‘simlikda bir tekis, bir xil rangli, meva bandi 
birikkan qismida ko‘kimtir tavonsiz, uzoq masofaga olib borishga chidamli va yaxshi 
mazaga ega bo‘lishi kerak. Bunday talablarga Subxidam, Gulqand va Ava-Mariya 
mahalliy issiqxona navlari javob beradi. Ular o‘rniga yuqori mahsuldor, uzoq 

---

89 
masofaga olib borishga yaraydigan va kasalliklarga chidamli chet el seleksiyasining 
birinchi avlod duragaylari kirib keldi 
Turli aylanishlar uchun nav va duragaylar tanlashda tuplarining tipi va 
determinantliligi muhim ko‘rsatkichdir. Uzoq muddatli aylanishlar (o‘tuvchan) hamda 
qishki-bahorgi aylanishlar uchun indeterminant nav va duragaylar afzaldir, ular uzoq 
o‘stirilganda 20-25 tagacha gulshoda hosil qilishi mumkin. Indeterminant duragaylar 
O‘zbekistonda kuzgi-qishki aylanishda ham foydalaniladi. Bahorgi isitilmaydigan 
issiqxonalarda, qisqa muddatda hosil olish uchun determinant nav va duragaylardan 
foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Determinant navlar va durgaylar uch guruhga: superdeterminantlilar, 
determinantlillar va yarimdeterminatlilarga bo‘lanadi (66-rasm).