Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

huquqiy tartibga solish predmeti – huquqiy ta’sir doirasidagi 

barcha ijtimoiy munosabatlardir, boshqacha aytganda, huquqiy maydon qam-

rovidagi munosabatlardir.

1 

Шершеневич Г.Ф. Общая теория права. Вып. 3. – М., 1912. – 514–515-betlar.

Huquqiy tartibga 

solish predmeti va 

uslubi – huquqni 

tarmoq va 

institutlarga 

ajratish mezoni

2-§.

---

317

XV bob.

 Huquq tizimi va qonunchilik tizimi.

Qonunchilikni tizimlashtirish

Huquqiy tartibga solish predmeti – jamiyat a’zolari bo‘lmish insonlar 

o‘rtasida vujudga keladigan va tarkib topadigan faktik, real munosabatlar 

bo‘lib, ular obyektiv ravishda huquqiy tartibga solinishga muhtoj bo‘ladilar. 

Bunday munosabatlar xilma-xil va ko‘p sonli, ya’ni, boshqaruv, mehnat, mulk, 

oila va boshqa sohalarda bo‘lishi mumkin. Ular mazmunan turlicha bo‘lgani 

holda, muayyan umumiy xususiyatlardan ham xoli emas. Umumiylik esa, 

quyidagilarda ko‘rinadi:

1) avvalo, insonlar va ularning turli jamoalari, birlashmalari uchun hayo-

tiy muhim bo‘lgan ijtimoiy munosabatlar;

2) stixiyali tarzda bo‘lmay, balki doimo aniq maqsadga yo‘naltirilgan, 

irodaviy munosabatlar;

3) barqaror, qayta-qayta takrorlanadigan, tipik (xos va mos) munosa-

batlar; 

4) insonlarning xatti-harakati orqali ifodalangan munosabatlar va 

shu bois ularning kechishi jarayoni ustidan chetdan nazorat olib borish 

mumkin.

Shunday qilib, ijtimoiy munosabatlar, aniqrog‘i, ularning mazmuni, 

hajmi, ixtisoslashganligi, guruhlashganligi huquq tizimining ham tarkibiy 

tuzilishini, uning ichki «qurilmasi»ni belgilovchi bosh omil va asosiy mezon 

bo‘lib xizmat qiladi. Ta’kidlash joizki, har bir huquq tarmog‘ining huquqiy 

tartibga solish predmeti o‘z xususiyatiga ega. Shu bois bu holat mazkur tarmoq 

obyekti bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarning ma’lum turini tartibga solishning 

usuli ham o‘ziga xos bo‘lishini taqozo etadi. Huquqni tarmoqlarga ajratishning 

yana bir muhim mezoni huquqiy tartibga solish usulidir.