Тошдту «Иқтисодиёт назарияси»

Фойда, унинг таркиби, шакллари ва унинг тақсимланиши

Ҳар қандай фирманинг энг биринчи мақсади мумкин қадар кўпроқ даромад олиш ёки бошқача айтганда фойдани максималлаштиришдан иборат. Аввало фойдани қандай ўлчаш керак, деган саволга жавоб берамиз. Фойда деб ялпи ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг умумий қийматидан ишлаб чиқаришга сарфланган харажатларни айиришдан қолган қийматга айтилади.
Фойданинг икки кўриниши бор:

• 
  меъёрий фойда, у харажатлар таркибида бўлган ва тадбиркорлик қобилияти учун берилган ҳақдан иборат;
  
• 
  иқтисодий фойда, у харажатларга кирмайди. Бу меъёрий фойдадан ортиқча бўлиб, мазмунан соф фойдадир. Агар фирманинг умумий даромадидан харажатлар чегириб ташланса, қолган қисми иқтисодий (соф) фойдани ташкил этади.
  

Фирма учун фойданинг икки жиҳати бор:

• 
  фойда массаси, яъни умумий миқдори.
  
• 
  фойда меъёри, яъни уни нима эвазига фоиз ҳисобида олинганини ифодалайди.
  

Фойда массаси одатда тармоқ корхоналарида ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг натурал кўринишида ифодаланади ва улар миқдори (кг, литр, м³, м²) ва бошқа кўрсаткичларда ифодаланади.
Фойдани максималлаштириш унинг фойда меъёрини ва массасини ошириш зарур. Аммо фирма учун фойда меъёри муҳимроқ, чунки у фирма фаолиятининг самарадорлигини таъминлайди. Фойда меъёри жамики фойданинг уни топиш учун қилинган умумий харажатларга бўлган ва фоизларда ифодаланган нисбатидир.

Ф
У_Х


Ф_М = < 100%


Ф_М – фойда меъёри;
Ф – фойда;
У_Х – умумий харажатлар.
Ёки фойда меъёрини аниқлашнинг иккинчи усулида фойдани асосий ва айланма фондларга бўлган нисбати орқали ҳам ҳисоблаш мумкин. У қуйидаги формула асосида ҳисобланади:

Ф