Tilshunoslik nazariyasi

Paralingvistika. Tilshunoslikning o’zaro aloqa-aralashuvda imo-ishora, mimika, nutq vaziyati kabi omillarni o’rganuvchi sohasi.
Piktografik yozuv (lot. pictus – bo’yoqlar bilan tasvirlangan + grapho – yozamon). Nutq mazmuni rasm, shartli tasvir tarzidagi grafik shakllar asosida ifodalanadigan yozuv.
Polisintetik tillar. So’z gap tarkibida o’ziga xos strukturaga ega bo’luvchi tillar. Mas., ba’zi hindu tillari.
Pozitsion o’zgarishlar. Tovushlarning ma’lum holatda ro’y beruvchi o’zgarishlari. Reduksiya, proteza hodisalari pozitsion o’zgarishlardir.
Psixolingvistika. Tilshunoslikning odam nutqi faoliyatini ruhiy jihatdan o’rganuvchi bo’limi.
Qiyosii-tarixiy tilshunoslik (komparativistika). Tishunoslikning qarindosh tillarni qiyosiy-tarixiy metod asosida o’rganuvchi tarmog’i.
Qiyosiy-tarixiy metod. Nisbatan keyingi vaqtlardagi yozma manbalar va jonli tilni qiyoslab o’rganish asosida jonli til hamda yozma manbalarda qayd etilmagan qadimgi til faktlarini tiklashdan iborat lingvistik metod.
Qiyosiy-tipologik metod. Tillarning qarindoshligidan qat’i nazar, ulardagi o’xshash va farqli alomatlarni aniqlash metodi.
Rasmiy til. Alohida davlatda rasmiy tan olingan, barcha sohalarda ishlatiladigan til.
Reduksiya (lot. redustio < reducere – qaytarmoq, qisqartmoq). Unli tovushlarning urg’usiz bo’ginlarda kuchsiz talaffuz etilishi yoki o’zgarishi. O’zbek tilida reduksiya hodisasi juda kam kuzatiladi. Masalan, og’iz+i > og’zi, burun+i >burni so’zlarining ikkinchi, bilan, biroq, qiziq so’zlarining birinchi bo’g’inidagi i unlisining kuchsizlanishi kabi.
Segment (lot. segment – bo’lak) – nutqning fonetik jihatdan bo’laklarga bo’linishi (segmentlash) natijasida hosil bo’lgan bo’lak. Talaffuzdagi nutq bo’lagi. Katta nutq bo’lagi – fraza makrosegment, kichik nutq bo’laklari: takt, bo’g’in, tovush mikrosegment birliklardir.