Tilshunoslik nazariyasi

“TILSHUNOSLIK NAZARIYASI” FANIDAN O`ZBEK TILIDA GLOSSARIY
Adabiy me’yor. Til birliklarini u yoki bu ko’rinishda jamiyat tomonidan aniqlangan, belgilangan ishlatilish imkoniyat va qonuniyatlari hamda adabiy til qoida-talablariga mos holda qo’llanishini.
Adabiy til. Umumxalq tilining fonetik, leksik, grammatik jihatdan ishlangan, ma’lum me’yorga solingan, sayqallangan oliy shakli.
Affiks (lot. affixis – birlashtirilgan). Aynan qo’shimcha. Asos morfemaga zid qo’yiladigan, asosga qo’shilib lug’aviy va grammatik ma’nolarni shakllantirishga xizmat qiladigan morfema.
Agglyutinativ tillar. So’z yasalishi va shakl yasalishi agglyutinatsiya yo’li bilan bo’ladigan tillar. Masalan, fin-ugor tillari, turkiy, jumladan, ozbek tili.
Agglyutinatsiya. So’zning asosiga turli affikslarni ketma-ket qo’shilish jarayoni: maktab-lar-imiz-ga.
Akkomodatsiya. So’zdagi yondosh tovushlar artikulatsiyasining o’zaro mos­lashuvi. Masalan, qafas so’zida q chuqur til orqa undosh tovushidan keyin til oldi a unli tovushining til orqa unlisi kabi talaffuz qilinishi.
Aksidensiya. Sezgi organlari yordamida his qilish mumkin bo’lgan belgilar, oraz.
Alifbo. Harflarning muayyan tartibdagi majmui, ma’lum tartibda joylashgan holati. Masalan, yangi o’zbek alifbosida harflarning Aa, Bb, Dd, Ee tartibida joylashuvi.
Allofona (yun. allos – boshqa; phone – tovush). Bir fonemaga birlashuvchi fonalar.
Allomorf (yun. allos – boshqa; morhe – shakl). ayn. Allomorfa.
Allomorfa. Morfemaning biri o’rnida ikkinchisini ishlatib bo’lmaydigan variantlari, uning bir ko’rinishi, morflari. Masalan, -ga, -ka, -qa jo’nalish kelishigi qo’shimchalari kabi.
Alohida so’z turkumlari. Mustaqil va yordamchi so’z turkumlariga mansub bo’lmagan so’zlar guruhi. Modal, taqlid va undov so’zlar alohida so’z turkumlari bo’lib, bu turkumlarga mansub so’zlar alohida so’zlardir. Masalan, zero, jumladan, darhaqiqat, taq-tuq, yalt, eh, salom, ofarin kabi.