Tilshunoslik nazariyasi

Morfemika. Tilning eng kichik ma’noli birliklari – morfemalarning tuzilishi, turlari va vazifalarini o’rganuvchi tilshunoslik bo’limi.
Morfologik tamoyil. So’z, asos va qo’shimchalarni qanday talaffuz qilinishi, eshtilishidan qa’ti nazar yagona tarzda yozilishi. Masalan, o’zbek tilida o’tgan zamon shaklini yasovchi -di, ravishdosh shaklini yasovchi -ib qo’shimchalari morfologik tamoyil asosida yoziladi: ketti emas ketdi, olibordi emas olib bordi tarzda yozilishi kabi.
Morfologiya. Grammatikaning so’z turkumlari va so’zlarning grammatik ma’nolarini o’rganuvchi bo’limi.
Mustaqil so’z. Mustaqil holda leksik ma’no anglatuvchi, gap bo’laklari vazifasini bajaruvchi so’zlar. Ot, sifat, son, olmosh, ravish, fe’l mustaqil so’z turkumlari bo’lib, bu turkumlarga mansub so’zlar mustaqil so’zlardir.
Nutq a’zolari. Nutq tovushlari hosil bo’lishida ishtirok etuvchi a’zolar.
Nutq apparati. Nutq tovushlarini hosil qiluvchi a’zolar majmui: lab, tish, til, tanglay, kichik til, og’iz bo’shlig’, burun bo’shlig’i, bo’giz usti bo’shlig’i, o’pka, bo’giz, nafas yo’li.
Nutq tovushi. Nutq a’zolarining faoliyati natijasida hosil bo’luvchi, akustik, artikulyatsion, lingvistik belgilarga ega bo’lgan eng kichik nutq birligi.
Nutq. Tilning voqelanishi; so’zlovchining til birliklaridan foydalanib fikr ifodalash jarayoni va shunday jaroyon natijasida yuzaga keladigan hodisa.
Nutqning fonetik bo’linishi. Nutqning tovush, bo’gin, takt va fraza kabi birliklarga bo’linishi.
O’lik til. Hozirgi davrda so’zlashuv vositasi sifatida qo’llanmaydigan til. Mas., lotin, eski slavyan, sankskrit tillari kabi.
O’zakli tillar. Affikslarga ega bo’lmagan tillar. Mas., xitoy, birma, vetnam tillari.
Paradigma. Til birliklari, grammatik shakllarning umumiy ma’nosiga ko’ra birlashuvchi, xususiy ma’nosiga ko’ra farqlanuvchi tizimi. Mas., shaxs-son qo’shimchalari paradigmasi; kelishik qo’shimchalari paradigmasi kabi.